A. Giriş

Şirketler topluluğu, hâkim şirket ve bağlı (yavru) şirketlerden oluşan topluluğu ifade eder. Bir hâkim şirket, bünyesinde birden çok dolaylı veya dolaysız bağlı şirket barındırabilmektedir. Yavru şirketin büyük oranda hisselerini elinde bulunduran hâkim şirket, çoğu zaman bu hisse çoğunluğundan dolayı yavru şirketin de yönetimine ilişkin kararları alır. Bu doğrultuda, kanun koyucu hâkim şirketin yavru şirkete zarar verici eylemlerde bulunmasını önlemek adına bazı önlemler almıştır.

B. Şirketler Topluluğu ve Bağlılık Raporu

Hâkim şirket, yavru şirketlerin paylarını büyük oranda elinde bulundurduğundan esasen yavru şirketin yönetime ilişkin kararlarını da vermektedir. Bu nedenle kanun koyucu hâkim şirketin kötüniyetli hareket ederek yavru şirketi zarara uğratması ihtimalini öngörmüş ve bu ihtimalin önüne geçmeyi amaçlamıştır. Bu bağlamda Türk Ticaret Kanunu’nun (“TTK”) 202. maddesinde hâkim şirketin hakimiyetini yavru şirketi zarara uğratacak şekilde kullanamayacağı hükme bağlanmıştır. Bu maddenin anlam kazanabilmesi ve hâkim şirketin yavru şirketi zarara uğratmadığının tespit edilebilmesi için yavru şirketin bağlılık raporu düzenleme yükümlülüğü bulunmaktadır.

TTK’nun 199. maddesi uyarınca yavru şirketin; hâkim şirket ve varsa diğer yavru şirketlerin kendi yararına veya zararına yaptığı işlemleri içeren bir rapor hazırlaması gerekmektedir. Bağlılık raporu olarak adlandırılan bu rapor, geçmiş faaliyet yılına ilişkin bilgileri içerir ve yavru şirketin yönetim kurulu tarafından hazırlanır. Bu rapor; diğer şirketlerle yapılan hukuki işlemleri, şirket yararına yapılan işlemleri veya alınmasından kaçınılan önlemleri, hâkim şirketin yönlendirilmesiyle yapılan hukuki işlemlerdeki yarar ve zararı belirten hususlar içermektedir. Faaliyet dönemi sonunda ortaya çıkan bir zarar varsa bu zararın ve/veya ortaya çıkan ancak giderilen zararlar varsa bu zararların bağlılık raporunda belirtilmesi gerekmektedir.

Nitekim, İstanbul Bölge Adliye Mahkemesi 13. Hukuk Dairesi 02/12/2022 tarihli, 2021/647 Esas ve 2022/872 Karar sayılı ilamında; hâkim şirketin yavru şirketi zarara uğratmama yükümlülüğü ve bunun denetlenebilmesi için hasıl olan yavru şirketin bağlılık raporu hazırlama yükümlülüğü şu şekilde ifade edilmiştir:

 *“TTK m. 195'te bağlı ve hâkim şirketlerin raporları düzenlenmiş olup bu hükme göre, hâkim şirket ile bağlı şirket arasındaki ilişkinin rapora bağlanması gerektiği, TTK m. 200 uyarınca da, hâkim şirketin her pay sahibi genel kurulda, bağlı şirketlerin finansal ve malvarlığıyla ilgili durumları ile hesap sonuçları, hâkim şirketin bağlı şirketlerle, bağlı şirketlerin birbirleriyle, hâkim ve bağlı şirketlerin pay sahipleri, yöneticileri ve bunların yakınlarıyla ilişkileri, yaptıkları işlemler ve bunların sonuçları hakkında, özenli, gerçeği aynen ve dürüstçe yansıtan hesap verme ilkelerine uygun, doyurucu bilgi verilmesini isteyebileceği,”*

TTK’nun 199. maddesinin ikinci fıkrası uyarınca bağlılık raporu doğru ve dürüst hesap verme ilkelerine uygun nitelikte hazırlanmalıdır. Ayrıca hazırlanan bu raporun sonuç kısmı şirketin yıllık faaliyet raporuna eklenmeli ve böylece bütün pay sahiplerinin bilgi alması mümkün hale getirilmelidir.

Yavru şirketler bağlılık raporu hazırlamakla yükümlü olup, yavru şirketin yönetim kurulunun bağlılık raporunu hazırlamaması durumunda TTK’nun 562. maddesinin üçüncü fıkrası uyarınca adli para cezası gündeme gelecektir. Söz konusu hüküm uyarınca yönetim kurulunun bağlılık raporu hazırlaması yükümlülüğüne aykırı hareket edenler hakkında 200 günden az olmamak üzere adli para cezasına hükmedilecektir.

C. Bağlılık Raporunun Karşılığı Olarak Hakimiyet Raporu

Yavru şirket tarafından hazırlanan bağlılık raporunun karşısında hâkim şirket tarafından hazırlanan hakimiyet raporu yer almaktadır. Hakimiyet raporu da bağlılık raporuna benzer şekilde hâkim şirketin yavru şirketi zarara uğratmamasının denetimini sağlamak amacıyla hazırlanır. Ancak, bağlılık raporunun aksine hakimiyet raporunun hâkim şirketin yönetim kurulu tarafından her faaliyet yılının sonunda hazırlanması zorunlu değildir.

Hakimiyet raporu, talep halinde hâkim şirket tarafından hazırlanan bir rapordur. Hâkim şirketin her bir yönetim kurulu üyesi tarafından bu talebin yöneltilebilmesi mümkündür. Bu yönde bir talebin varlığı halinde hakimiyet raporu hazırlanması hâkim şirket bakımından zorunlu hale gelecektir. Yavru şirket, hâkim şirketin yönetim kurulu tarafından bu raporun hazırlanabilmesi için gerekli bütün bilgi, belge ve evrakları ret için yoruma yer bırakmayacak açıklıkta bir haklı sebebin varlığını ispatlamadığı müddetçe yetkili kişilere teslim etmekle yükümlüdür.

D. Bağlılık Raporu Hazırlanmaması Durumunda Pay Sahiplerinin Talepleri

Yukarıda da açıkça yer verildiği üzere, bağlılık raporu hazırlamak yönetim kurulu bakımından kanunen zorunlu bir görevdir. Yönetim kurulunun bağlılık raporunu hazırlamaması durumunda her pay sahibinin TTK’nun 438. maddesi uyarınca özel denetçi atanmasını talep etme hakkı vardır. Bu halde, bağlılık raporunun düzenlenmemesi durumunda pay sahibi, genel kurulda özel denetçi atanmasını talep edecektir. Genel kurulun bu talebi reddetmesi durumunda ise TTK’nun 439. maddesi uyarınca sermayenin en az onda birini temsil eden pay sahipleri, halka açık anonim şirketlerde yirmide birini oluşturan pay sahipleri veya paylarının itibarî değeri toplamı en az bir milyon Türk lirası olan pay sahipleri tarafından üç ay içerisinde mahkemeye başvurarak özel denetçi atanmasını talep edebilecektir.

Nitekim yukarıda da yer verilen, İstanbul Bölge Adliye Mahkemesi 13. Hukuk Dairesi’nin 02/12/2022 tarihli, 2021/647 Esas ve 2022/872 Karar sayılı ilamında; yönetim kurulunca bağlılık raporu düzenlenmemesi üzerine özel denetçi atanmasını talep eden pay sahibinin talebinin genel kurulda reddedilmesi ve akabinde mahkemeye başvurması üzerine pay sahibinin talebinin yerinde olduğu ve özel denetçi atanması gerektiği şu şekilde ifade edilmiştir:

“Somut olayda kanunun değinilen hükmüne rağmen bağlılık raporu düzenlenmediği, … TTK m.439/f.2 hükmüne göre, şirket organlarının, kanunu veya esas sözleşmeyi ihlal ederek, şirketi veya pay sahiplerini zarara uğrattıklarının, ikna edici bir şekilde ortaya konulması hâlinde mahkemece özel denetçi atanabileceği, …”

E. Sonuç

Özetle, şirketler topluluğu içerisindeki bağlı şirketlerde yönetim kurulunun bağlılık raporu hazırlaması kanuni bir yükümlülüktür. Bu yükümlülüğün yerine getirilmemesi halinde öncelikle, bu yükümlülüğe aykırı davrananlar bakımından adli para cezası gündeme gelecektir. Ayrıca, bağlılık raporunun içermesi gereken bilgilerin pay sahiplerince erişilememesi halinde her bir pay sahibi, genel kuruldan özel denetçi atanmasını talep edebilecektir. Şayet genel kurul tarafından özel denetçi atanması talebi reddedilir ise bu durumda sermayenin en az onda birini temsil eden pay sahipleri, halka açık anonim şirketlerde yirmide birini oluşturan pay sahipleri veya paylarının itibarî değeri toplamı en az bir milyon Türk lirası olan pay sahipleri tarafından genel kurulda verilen ret kararından itibaren üç aylık süre içerisinde şirket merkezinin bulunduğu yer asliye ticaret mahkemesinden özel denetçi atanması talep edilebilecektir. Öte yandan hâkim şirket yönetim kurulu üyeleri, hâkim şirket tarafından hakimiyet raporu hazırlanmasını da talep edebilme imkanına sahiptir.

@Eren YENİÇULHA @Ece BAYAR