MELEK YATIRIMLAR & MELEK YATIRIMCILIK

I.      MELEK YATIRIMCILIK NEDİR?

Başlangıç aşamasında olup, büyüme potansiyeli olan işletme veya iş fikri sahibi girişimciler büyümek ve gelişmek için ihtiyaç duydukları finansmanı, risk potansiyeli taşımaları ve sermayeleri olmaması sebebiyle geleneksel yollarla (banka, kredi kuruluşları… vb.) sağlamakta güçlük çekmektedir. Girişimciliği arttırmak ve ekonomiye katkı sağlamak amaçları ile girişimcilerin önündeki sermaye engellerini aşacak yeni finansman yöntemleri kullanılmaya başlanmıştır.

Melek yatırımcılık, ilk olarak kendini ABD’de 1970’lerde varlıklı iş adamlarının Broadway müzikallerine devamlarını sağlamaları için yatırım yapması şeklinde göstermiştir. Daha sonra ise hem çıkış noktası olan ABD’de hem dünyada binlerce yatırımcının uyguladığı ve hem yatırımcıya hem de girişimciye kazandıran bir sistem haline gelmiştir. Melek yatırımcıların başlangıçlarındaki desteği ile dünya çapında gelişen ve marka olan büyük şirketler arasında Facebook, Twitter, Yahoo gibi dev şirketler dikkat çekmektedir.

Melek yatırımcılık da bu finansman yöntemlerinden biri olup, melek yatırımcılar, büyüme potansiyeli ve risk taşıyan başlangıç aşamasındaki iş fikirlerine, işletmelere yatırım ve bilgi birikimi desteği sağlayan kişilerdir. Genellikle servet sahibi ve başarılı iş deneyimi olan kişiler melek yatırımcı olarak karşımıza çıkar. Melek yatırımcılar, girişimcilere sadece sermaye desteği sağlamayıp aynı zamanda sahip oldukları bilgi birikimi ve iş ilişkilerini, ağlarını girişimcilerle paylaşarak onlara mentorluk ve danışmanlık da yaparak hızlı büyümelerini sağlayabilmektedirler. Melek yatırımcılar girişime verdikleri desteğin karşılığında, ya başlangıçta ya da sonradan girişime ortak olma imkanına sahip olmaktadır.

II.    TÜRKİYE’DE MELEK YATIRIMCILIK

A)   GİRİŞ:

Türkiye’de son zamanlarda giderek ilgi çekmekte olan melek yatırımcılığın yasal zemini ilk olarak 4059 sayılı Hazine Müsteşarlığının Teşkilat ve Görevleri Hakkında Kanun’a 13.06.2012 tarihinde eklenen Ek Madde 5  (“Bireysel katılım sermayesi”) ile oluşturulmuş olup, Hazine Müsteşarlığı kendisine ilgili madde ile verilen yetkiye dayanarak melek yatırımcılık olarak bilinen sistemi 15.02.2013 tarihli ve 28560 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanan “Bireysel Katılım Sermayesi Hakkında Yönetmelik” (“Yönetmelik”) ile kapsamlı bir şekilde düzenleyerek, bu konudaki yasal alt yapıyı güçlendirmiştir.

B)   BİREYSEL KATILIM SERMAYESİ HAKKINDA YÖNETMELİK

a)    Yönetmeliğin amaç ve içeriği:

Yönetmeliğin 1. Maddesinde (Amaç ve Kapsam) düzenlenme amacı “yüksek risk içermesi nedeniyle finansmana erişimde sıkıntı yaşayan başlangıç veya büyüme aşamasındaki girişimler için finansal bir araç olan bireysel katılım sermayesinin desteklenmesi” olarak belirtilmiştir. Yönetmeliğin melek yatırımcılığı düzenleme amacı ile melek yatırımcılığın iş dünyasında kullanım amacı birbiri ile uyumludur. Melek yatırımcılar Yönetmelik’te “Bireysel Katılım Yatırımcısı” (“BKY”) olarak düzenlenmiştir.  Melek yatırımcılığı destekleyen ve teşvik eden düzenlemelerle, bu finansman aracına Türkiye’de daha çok yer verilmesinin amaçlandığı anlaşılmaktadır. Bu amaca uygun olarak Yönetmelik’te belirtilen şartların sağlanması durumunda BKY’ler vergi desteğinden yararlanabileceklerdir.

b)    Tanımlar: Yönetmeliğin 3. Maddesinde (Tanımlar) ve diğer bazı maddelerinde melek yatırımcılıkla ilgili birtakım tanımlamalar yapılmıştır.

*“Bireysel Katılım Sermayesi” (“BKS”):* Bireysel katılım yatırımcılarının bu Yönetmelik kapsamında şirketlere aktardığı nakdi sermayeyi ifade eder. (Yön. md. 3/b)

*“Bireysel Katılım Yatırımcısı” (“BKY”):* Kişisel varlıklarını ve/veya tecrübe ve birikimlerini başlangıç veya büyüme aşamasındaki şirketlere aktaran gerçek kişileri ifade eder. (Yön. md. 3/ç)

*“Bireysel Katılım Yatırım Ağı” (“BKY Ağı”):* Girişimcilerin BKY’ler ile bir araya gelmesine aracılık eden, BKY’ler tarafından kurulan tüzel kişiliği haiz yapıları ifade eder. (Yön. md. 3/d)

*“Bireysel katılım yatırımcısı lisansı” (“BKY lisansı”):*Müsteşarlıkça belirlenen kriterleri karşılayan BKY’lere verilen ve devlet desteğinden yararlanma olanağı sağlayan belgeyi,

“BKY ortak yatırımları”: En az iki lisanslı BKY tarafından bir girişim şirketine beraber yatırım yapılması durumunda, bu yatırımlar uyarınca “BKY ortak yatırımları” olarak adlandırılır.  (Yön. Md. 28)

• Bu ortaklıklar TTK Anonim Şirket hükümlerine tabidir.
• Ortak yatırım yapan BKY’ler kendi aralarından bir kişiyi lider ortak olarak belirlerler ve lider ortak BKY ağı üzerinden ortaklık adına iş planını Hazine Müsteşarlığı’na sunar.

“Girişim şirketi”: BKY’lerin yatırım yapmak amacıyla sermaye koyarak ortak olduğu anonim şirketi ifade eder. (Yön. Md. 3/g)

c)     BKY olma şartları: Yönetmeliğin 5. maddesi uyarınca BKY olarak faaliyette bulunabilmek için;

1. Gerçek kişi olmak, ve
2. BKY Lisansına sahip olmak gerekmektedir.

d)    BKY Lisansı: Yönetmeliğin 5. Maddesi uyarınca BKY’lerin vergi desteğinden ve diğer avantajlardan yararlanabilmeleri için gerekli şartları sağlayarak BKY lisansına sahip olmaları gerekmektedir.

BKY Lisansı: Müsteşarlıkça belirlenen kriterleri karşılayan BKY’lere verilen ve devlet desteğinden yararlanma olanağı sağlayan belgeyi ifade eder. (Yön. 3/e)

BKY Lisans Sahibi Olma Şartları:

Yüksek gelir veya servete sahip yatırımcı veya tecrübeli yatırımcı olmak,

Yönetmelik Md. 5 f.2:

Yüksek gelir veya servete sahip yatırımcılar;

1) Lisans almadan önceki iki yıl için, yıllık gelir vergisi beyannamesinde yer alan gelir unsurlarının veya ücretli çalışanlar için yıllık ücretlerinin gayrisafi tutarları toplamı olarak ifade edilen yıllık gayrisafi geliri en az 200.000 TL olan veya,

2) Müracaat anında sahip oldukları her türlü menkul ve gayrimenkul varlıklarından oluşan kişisel servetin toplam değeri en az 1.000.000 TL olan yatırımcıları, ifade eder.

Ancak; ikamet edilen konut veya bu konutu ipotek ederek alınan herhangi bir kredi, sigorta sözleşmelerinden doğan haklar ve emeklilik primi şeklinde kazanılan mali haklardan ölüm veya emeklilik halinde ödenecek tutarlar, kişisel servetin hesaplanmasında dikkate alınmaz.

b) Tecrübeli yatırımcılar;

1) Banka ve finansal kuruluşlarda fon veya portföy yöneticisi olarak ya da banka ve finansal kuruluşların küçük ve orta büyüklükteki işletmelerin finansmanı, proje finansmanı veya kurumsal finansman birimlerinde veya girişim sermayesi yatırım ortaklıkları dahil girişim sermayesi şirketlerinde müdür veya dengi bir pozisyonda ya da daha üst bir pozisyonda en az iki yıl iş tecrübesine sahip olan veya,

 2) Lisans alınmadan önce son beş yıl içinde en az iki yıl, yıllık cirosu en az 25.000.000 TL olan bir işletmede genel müdür yardımcısı veya dengi bir pozisyonda ya da daha üst bir pozisyonda çalışan veya,

 3) BKY ağlarının birine lisans alınmadan önce en az bir yıl süreyle üyeliği bulunan ve müracaat sırasında son mali yıldaki net satışları 5.000.000 TL’nin altında olan ve halka açık olmayan  bir veya daha fazla şirkette BKY olarak ortak olan veya,

4) Başlangıç veya büyüme aşamasındaki şirketleri desteklemek amacıyla kurulmuş olan yurt içi kuluçka merkezlerinde ya da teknoloji geliştirme merkezlerinde en az iki yıl tecrübesi bulunan ve bu merkezlerdeki başlangıç veya büyüme aşamasındaki bir veya daha fazla şirkete asgari 20.000 TL sermaye koyan, kişileri ifade eder.

Adli sicil geçmişinin temiz olması

*Yönetmelik md. 6  f.2: Taksirli suçlar hariç olmak üzere affa uğramış olsalar dahi süreli hapis veya cezası ne olursa olsun basit ve nitelikli zimmet, irtikâp, rüşvet, hırsızlık, dolandırıcılık, sahtecilik, güveni kötüye kullanma, hileli iflas, görevi kötüye kullanma gibi yüz kızartıcı suçlar ile kaçakçılık suçları, resmî ihale ve alım satımlara fesat karıştırma, suçtan kaynaklanan malvarlığı değerlerini aklama, Devlet sırlarını açığa vurma veya vergi kaçakçılığı suçlarından dolayı hüküm giymiş kişiler, 5 inci maddedeki şartları taşısalar bile lisans başvuruları kabul edilmez.*

BKY Lisansı geçerlilik süresi: BKY’lere verilen lisanslar beş yıl için geçerlidir. Geçerlilik süresinin başlangıç tarihi lisans belgesinde belirtilir. Lisans süresi bitince, BKY’ler, BKY ağları vasıtasıyla lisans yenileme talebinde bulunabilirler. Lisans yenileme talebi Müsteşarlıkça belirlenecek ölçütlere göre değerlendirilerek BKY’nin sahip olduğu lisansın süresi beşer yıllık sürelerle uzatılabilir*. (Yön. md. 8)*

BKY Lisansı Devri: BKY Lisansları başkalarına devredilemez. (Yön. md. 9)

BKY Lisansının iptalini gerektiren durumlar: Yönetmelik md. 11 uyarınca aşağıdaki hallerde BKY Lisansı iptal edilir:

a)    BKY’nin fiil ehliyetini kaybetmesi.

b)    Lisanslama kriterlerinin kaybedildiğinin tespit edilmesi.

c)     BKY’nin vefatı.

d)    BKY tarafından girişim şirketine konulan sermayenin iş planında belirtilen amaca aykırı biçimde kullanılması.

e)     Müsteşarlığa kasıtlı olarak yanlış bilgi ve belge verilmesi, Müsteşarlığı aldatmaya yönelik işlemlere girişilmesi.

f)      13 üncü maddedeki sektörel kısıtlamalara, 14 üncü maddedeki yatırım sınırlamalarına, 18 inci maddedeki ortaklık payına ve oranına uyulmaması.

e)     BKY’lerin vergi desteğinden yararlanması

Başvuru: BKY’lerin vergi desteğinden yararlanmak için öncelikle Yönetmelik’in 15. Maddesi uyarınca Yönetmeliğin 21. Maddesinde belirtilen belgelerle yatırım yapmadan önce Müsteşarlığa başvuruda bulunmaları gerekmektedir.

Koşul: BKY’lerin vergi desteğinden yararlanmak için Yönetmelik md. 4 f.1 uyarınca Yönetmelik’te belirtilen kriterleri yerine getirmeleri ve iktisap ettikleri tam mükellef girişim şirketlerine ait iştirak hisselerini en az iki yıl ellerinde tutmaları şarttır.

• İki yıllık süre, girişim şirketi adına açılan ortaklık banka hesabına nakdi sermayenin yatırıldığı tarihte başlar.
• İki yıllık sürenin başlaması ve BKY tarafından taahhüt edilen sermayenin vergi desteğinden yararlanabilmesi için ilgili taahhüt tutarının nakit olarak ortaklık banka hesabına yatırılması zorunludur.

İndirim: BKY’ler Yönetmelik md. 4 f.2 uyarınca Vergi Usul Kanununun değerlemeye ait hükümlerine göre hesapladıkları hisselerin tutarlarının %75’ini yıllık beyannamelerine konu kazanç ve iratlarından hisselerin iktisap edildiği dönemde indirebilirler. İlgili hükümde belirtilen programlar kapsamda vergi desteği için Müsteşarlığa başvurulan tarihten itibaren projesi son beş yıl içinde desteklenmiş kurumlara iştirak sağlayan BKY’ler için bu oran %100 olarak uygulanır. Yıllık indirim tutarı 1.000.000 TL’yi aşamaz.

f)     BKY’lerin tabi olduğu hususlar

Yatırım sınırı: Yönetmeliğin 13. Maddesi uyarınca, BKY’ler, lisanslarının beş yıllık geçerlilik süresinde en fazla 20 farklı anonim şirkete yaptıkları yatırım için devlet desteği alabilirler. Bu sınırı aşan yatırımlara, ortak yatırımlar hariç, devlet desteği sağlanmayacaktır.

Faaliyet alanları: Yönetmeliğin 13. Maddesi uyarınca Yönetmeliğin 4. Ek’indeki desteği sağlanacak sektörlere ilişkin listedeki sektör veya faaliyetler dışındaki BKS yatırımları devlet desteğinden yararlandırılmaz.

Asgari yatırım tutarı: Yönetmeliğin 14. Maddesinin birinci fıkrası uyarınca, BKY’nin girişim şirketine koyduğu sermayenin indirimden yararlanabilmesi için BKY tarafından her bir girişim şirketinde iktisap edilen şirket hisselerinin bedeli emisyon primi dahil 20.000 TL’den az ve yıllık bazda 1.000.000 TL’den fazla olamaz. Ancak BKY tarafından farklı girişim şirketlerine yapılacak yatırımların toplamı bu tutarı aşabilir.

Azami yatırım tutarı: Yönetmeliğin 14. Maddesinin ikinci fıkrası ise BKY’ler tarafından, ortak yatırımlarda yıllık bazda her bir girişim şirketine yapılacak yatırım için konulacak sermayenin azami tutarı emisyon primi dahil 2.000.000 TL olarak uygulanacağını ve ortak yatırım için aranan şartları taşımaması durumunda her bir girişim şirketine BKY’ler tarafından yatırılan toplam sermaye yıllık emisyon primi dahil 1.000.000 TL’yi aşamayacağını düzenler.

İş planı: Yönetmeliğin 16.maddesi uyarınca BKY’nin girişim şirketiyle veya girişimci ile mutabık kaldığı bir iş planını Müsteşarlığa sunması gerekir. İş planı, BKY’nin yatırım planını gösteren beyandır. İş planı Müsteşarlıkça yatırımın gerçekleşme aşamalarının takibi amacıyla kullanılır. Müsteşarlığa gönderilen iş planında değişiklik yapılması halinde, değişikliğin yapıldığı tarihten itibaren en geç bir ay içerisinde güncellenmiş iş planı Müsteşarlığa gönderilir.

Girişimciye talepte bulunma yasağı: Yönetmeliğin 17. Maddesi girişimcileri koruyan bir yaklaşımda olup BKY’lerin girişim şirketlerine koydukları sermaye karşılığında girişimciden borç doğurucu nitelikte bir belgeyi imzalamasını talep edemeyeceğini, ipotek, rehin gibi teminatlar alamayacağını, temlik ve temettü garantisi talep edemeyeceğini düzenler.

• İlgili maddeye göre durumun tespiti halinde, BKS yatırımı destek kapsamından çıkarılır ve BKY lisansı iptal edilebilir. Varsa kullandırılan destek Gelir Vergisi Kanununun geçici 82. maddesi çerçevesinde geri alınmak üzere Gelir İdaresi Başkanlığı bilgilendirilir.

Yatırıma ilişkin asgari ve azami ortaklık payı: Yönetmeliğin 18. Maddesi uyarınca BKY’ler ya da BKY ortaklıkları girişim şirketinde hâkim ortak olamaz, doğrudan ya da dolaylı olarak, tek başına veya birlikte girişim şirketini kontrol edemez. BKY’ler tek başlarına veya birlikte veya eşi ya da kendisinin veya eşinin altsoyu ve üstsoyu ile üçüncü derece dahil yansoy hısımları ve kayın hısımları ile birlikte doğrudan veya dolaylı olarak sermayeyi temsil eden payların ve payların temsil ettiği toplam oy hakkının %50’sinden fazlasına sahip olamaz ve yönetim kurulu üyelerinin %50’sinden fazlasını atayamaz.

• BKY’ler girişim şirketinin yönetim kurulunda temsil edilme hakkı sağlayan imtiyazlı paylara sahip olabilir.
• BKY ve girişimci, önem arz eden konular için BKY’ye girişim şirketinin yönetiminde veto hakkı veren imtiyazların ve girişimciye getirilebilecek kısıtlamaların kapsamını serbestçe belirleyebilir.

BKY’lerin girişim şirketinin yönetimine katılımı: Yönetmeliğin 19. Maddesi uyarınca BKY’lerin girişim şirketi yönetimine katılımı resmi yönetim organına katılımla sınırlıdır. Bu katılım, genel kurul, yönetim kurulu yahut danışma kurulu veya komitesi vasıtasıyla gerçekleşir.

BKY girişim şirketinde yönetim kurulu dışında idari görev alamaz ve şirket personeli olarak çalışamaz ve girişim şirketinden herhangi bir şekilde ücret ya da maaş alamaz.

g)    BKY ağları

Yönetmeliğin 32. Maddesi uyarınca, Hazine Müsteşarlığı, akreditasyon kriterlerini yerine getirmesi durumunda BKY ağlarını akredite ederek bu akredite ağlarla BKY faaliyetlerinin izlenmesi ve denetlenmesi amacıyla işbirliği yapabilir. Akredite olmayan BKY ağlarıyla izleme ve denetim alanında işbirliği yapılmaz.

Akreditasyon kriterleri: Yönetmeliğin 34. Maddesinde düzenlenmiştir:

• BKY ağının, BKY ve girişimcilerin bir araya gelmelerini sağlayacak, ayrıntıları protokolle belirlenecek olan yeterli teçhizata sahip fiziki bir mekana sahip olması.
• BKY ağında girişimci tekliflerinin ön elemesini yapacak üniversite lisans mezunu en az bir kişinin istihdam edilmesi.
• BKY ağına üye en az beş lisanslı BKY’nin bulunması ve bu BKY’lerin son mali yıldaki net satışları 5.000.000 TL’nin altında olan toplam en az beş şirkete yatırım yaparak ortak olması.
• BKY ağının işlevsel bir internet sayfasının ve veri tabanının olması.
• Müsteşarlıkça düzenlenen protokolü imzalamış olması.

Akreditasyon başvurusu: Yönetmeliğin 33. Maddesi uyarınca yukarıda belirtilen kriterleri tevsik eden bilgi ve belgelerle Hazine Müsteşarlığı’na yapılır.

Akreditasyonun süresi: Yönetmeliğin 35. Maddesine göre HazineMüsteşarlığı tarafından verilen akreditasyonun süresi beş yıldır. Beşinci yılın sonunda BKY ağı tarafından tekrar akreditasyon başvurusunda bulunulması durumunda Müsteşarlık akreditasyon kriterlerinin yerine getirilip getirilmediğini kontrol eder ve kriterlere uyum sağlanıyorsa ağın geçmiş performansı ve Müsteşarlığın düzenlemelerine uyumda gösterdiği başarıyı göz önüne alarak akreditasyon süresini beşer yıllık sürelerle uzatabilir.

Akreditasyon kapsamındaki ağlara verilen haklar: Yönetmeliğin 36. Maddesi uyarınca BKY’lerin yatırımlarının devlet desteğinden yararlanabilmesi için BKY’ler müracaatlarını akredite olmuş ağlar üzerinden gerçekleştirirler. Bir BKY, birden fazla BKY ağına üye olabilir.

h)    Melek yatırım yapıldıktan sonraki döneme ilişkin düzenlemeler

Yönetmelikle melek yatırımın yapılmasına ilişkin şart ve esaslar dışında melek yatırım yapıldıktan sonraki dönemi için de bazı hükümler düzenlendiği görülmektedir.

• Yönetmeliğin 24. Maddesinin ikinci fıkrası uyarınca, BKY’lerin, vergi desteğinin sağlanmasından itibaren iki yıllık süre içerisinde esas sözleşme değişikliği yapılması durumunda, Hazine Müsteşarlığı’nı değişikliğin yapıldığı tarihten itibaren en fazla bir ay içerisinde bilgilendirilme yükümlülüğü vardır.
• Yönetmeliğin 41. Maddesi uyarınca BKY’nin girişim şirketine ortak olmasından ve ortaklık banka hesabına nakdi sermayeyi yatırmasından itibaren iki yıllık süre boyunca girişim şirketinin, altı aylık dönemler itibariyle iş planına göre hangi aşamada olduğunu, gerçekleştirdiği yatırımı ve faaliyetleri gösteren faaliyet raporunu ve ortaklık banka hesap özetlerini Hazine Müsteşarlığı’na göndermekle yükümlülüğü vardır.
• Yönetmeliğin 43. Maddesi uyarınca BKY’lerin tescilden sonraki esas sözleşme değişikliklerini, iflas gibi önem arz eden durumları, olayın ortaya çıkışından itibaren en geç bir ay içerisinde, yapılan vergi incelemelerine ilişkin raporları ise vergi mükellefine tebliğ tarihinden itibaren en geç bir ay içerisinde Hazine Müsteşarlığı’na bildirilme zorunluluğu vardır.  Girişim şirketi hisselerinin tamamının BKY tarafından satışına kadar girişim şirketinin iflas etmesi durumunda BKY’ler iflas sürecinin başlamasından itibaren en geç bir ay içerisinde iflas raporunu Hazine Müsteşarlığı’na gönderir.
• Yönetmeliğin 45 ve 46. Maddelerinde Hazine Müsteşarlığı tarafından BKY’ler, akredite olmuş BKY ağları, BKY ortaklıkları ve girişim şirketleri üzerinde icra edilecek olan gözetim ve denetim faaliyetleri düzenlenir.

 III.  SONUÇ

Tüm dünyada etkin ve aktif olarak kullanılan melek yatırımcılık sistemi, ülkemizde de 2013’te Bireysel Katılım Sermayesi Hakkında Yönetmeliğin yürürlüğe girmesi ile yeni bir finansman aracı ve yatırım türü olarak hem yatırımcıların hem de sermayeye ihtiyaç duyan girişimcilerin dikkatini çekmiştir. Galata Business Angel’la başlayan melek yatırım ağları, sayıları giderek artarak girişimcilerle yatırımcıları bir araya getirmekte önemli rol oynamaktadır.

Yönetmelik yatırımcıları teşvik eden ve kolaylıklar sağlayan düzenlemeler içermektedir. Demografik olarak genç nüfusun yoğun olduğu Türkiye’de bu sistemin ülkeye katkı sağlaması için girişimcilik bilincinin geliştirilmesi ve bilinçli girişimciler yetiştirilmeli ki melek yatırımcılara yatırım yapacağı iş fikirleri de artsın. Ülkede girişimci sayısının ve niteliğinin artması,  sermaye yetersizliği nedeniyle iş fikirlerini hayata geçiremeyen girişimcilere melek yatırımcılık ile finansman sağlanması ve bu yatırımların hacminin büyümesiyle, melek yatırımcılık ülke ekonomisinin gelişmesinde önemli rol oynayacaktır.