KADIN ÇALIŞANLARA, EBEVEYNLERE VE EVLAT EDİNENLERE İLİŞKİN GÜNCEL YASAL GELİŞMELER

4857 sayılı İş Kanunu’nda (“İş Kanunu”) analık izni ile ilgili bir takım değişiklikler öngören 6663 sayılı Kanun’un (“Kanun”) 10 Şubat 2016 tarihinde Resim Gazete’de yayınlanarak yürürlüğe girmesinden sonra, İş Kanunu’nun kısmi süreli çalışmayı düzenleyen 13. Maddesinde değişiklikler öngören Analık İzni veya Ücretsiz İzin Sonrası Yapılacak Kısmi Süreli Çalışmalar Hakkında Yönetmelik (“Yönetmelik”) de 8 Kasım 2016 tarihinde Resmi Gazete’de yayınlanarak yürürlüğe girmiştir. Söz konusu Kanun ve Yönetmelik ile getirilen değişiklikleri aşağıda detaylı olarak açıklayacağız.

A- ÜCRETSİZ İZİN HAKKI İLE İLGİLİ GETİRİLEN YENİLİKLER VE DOĞUM SONRASI KADIN ÇALIŞANA TANINAN YARI ZAMANLI ÇALIŞMA HAKKI

4857 sayılı İş Kanunu’nun “Analık halinde çalışma ve süt izni” başlıklı 74. Maddesinde kadın işçilerin doğumdan önce sekiz ve doğumdan sonra sekiz hafta olmak üzere toplam on altı haftalık süre çalıştırılmamaları esas kabul edilmiştir. Çoğul gebelik halinde ise doğumdan önce çalıştırılmayacak süreye iki hafta süre ilave edilmiştir. Ancak sağlık durumunun uygun olduğunun doktor raporuyla belgelendirilmesi halinde kadın işçinin isterse doğumdan önceki üç haftaya kadar çalışabileceği ve bu durumda kadın işçinin çalıştığı sürelerin doğum sonrası sürelere ekleneceği hususu düzenlenmiştir. Kadın işçinin erken doğum yapması halinde ise doğumdan önce kullanamadığı çalıştırılmayacak sürelerin, doğum sonrası sürelere eklenmek suretiyle sürelerin kullandırılacağı kabul edilmiştir. Ayrıca kadın işçinin bir yaşından küçük çocuğunu emzirmesi için günde toplam bir buçuk saat süt izni verileceği hüküm altına alınmıştır. İş Kanunu’ndaki mevcut bu düzenlemeler 6663 sayılı Kanun ve Yönetmelik ile de aynen muhafaza edilmiştir.

İşbu mevcut düzenlemelere ek olarak, 6663 sayılı Kanunla İş Kanunu’nun 74. Maddesinde yapılan değişiklik neticesinde ve Yönetmelik’in “Analık İzin Hakkı” başlıklı 5. Maddesiyle, doğumda veya doğum sonrasında annenin ölümü halinde, doğum sonrası kullanılamayan sürelerin babaya kullandırılacağı yönünde yeni bir düzenleme getirilmiştir.

Ayrıca 6663 sayılı Kanunla İş Kanunu’nun 74. Maddesinde yapılan değişiklik ve Yönetmelik’in “Çalışma Süresinin Yarısı Kadar Ücretsiz İzin Hakkı” başlıklı 6. Maddesiyle, mevcut düzenlemeye göre kadın işçilerin sahip olduğu haklara ilave olarak doğum sonrası kadın işçiye yarı zamanlı çalışma hakkı tanınmıştır.  Şöyle ki,

1-  DOĞUM SONRASI KADIN İŞÇİNİN YARI ZAMANLI ÇALIŞMA HAKKI

Doğum sonrası analık izninin bitiminden itibaren çocuğun bakımı ve yetiştirilmesi amacıyla ve çocuğun hayatta kalması şartıyla kadın işçiye talebi halinde;

-       Birinci doğum için altmış gün;

-       İkinci doğum için yüz yirmi gün;

-       Sonraki doğumlarda ise yüz seksen gün süreyle;

kanuni haftalık çalışma süresinin yarısı kadar ücretsiz izin hakkı tanınmıştır. Çoğul doğum halinde bu sürelere otuzar gün ekleneceği düzenlenmiştir.

Ayrıca çocuğun engelli olduğunun doktor raporu ile belgelendirilmesi halinde, bu sürenin üç yüz altmış gün olarak uygulanacağı açıkça hüküm altına alınmıştır.

Burada kadın çalışanların dikkat etmesi gereken husus şudur: Ücretsiz izin uygulamasından yararlanan kadın işçiye bir yaşından küçük çocuğunu emzirmesi için günde toplam bir buçuk saat olan süt izni ayrıca uygulanmaz.

2-  YARIM ÇALIŞMA ÖDENEĞİ

6663 sayılı Kanunla 4447 sayılı İşsizlik Sigortası Kanunu’na “Doğum ve evlat edinme sonrası yarım çalışma ödeneği” başlıklı madde eklenmiştir. Buna göre, kadın işçiye, 6663 sayılı Kanunla İş Kanunu’nun 74. Maddesine ilave edilen yeni düzenleme uyarınca, kanuni haftalık çalışma süresinin yarısı kadar verilen ücretsiz izin süresince doğum ve evlat edinme (aşağıda açıklanacaktır) sonrası yarım çalışma ödeneği ödenir. 4447 sayılı İşsizlik Kanunu’na göre, ödenek süresi, İş Kanunu’nun 63. Maddesinde belirtilen haftalık çalışma süresinin yarısı kadardır.

Yarım çalışma ödeneği, çalışılan aya ait aylık prim ve hizmet belgesinin ilişkin olduğu aydan sonraki ikinci ay içinde İşsizlik Fonundan aylık olarak ödenir. Doğum ve evlat edinme sonrası yarım çalışma ödeneğinin günlük miktarı, günlük asgari ücretin brüt tutarı kadardır.

Kadın işçinin yukarıda 1 numaralı paragraf altında yer verdiğimiz süreler içinde ücretsiz izin hakkı kullanmayı istemesi halinde, 4447 sayılı İşsizlik Sigortası Kanunu’ndaki bu haklardan yararlanılabilmesi yani İşsizlik Fonun’dan kadın işçiye yarım çalışma ödeneği ödenebilmesi için,

-       İşçinin adına doğum tarihinden önceki son üç yılda en az 600 gün işsizlik sigortası primi bildirilmiş olması,

-       4857 sayılı İş Kanunu’nun 63. Maddesinde belirtilen haftalık çalışma süresinin yarısı kadar fiilen çalışması,

-       Doğum sonrası analık izninin bittiği tarihten itibaren 30 gün içinde Türkiye İş Kurumu’na doğum sonrası yarım çalışma belgesi ile başvuruda bulunulması gerekir.

Mücbir sebepler dışında, başvuruda gecikilen süre doğum ve evlat edinme sonrası yarım çalışma ödeneği almaya hak kazanılan toplam süreden düşülerek ödeme yapılır.

Geçici işgöremezlik ödeneği almaya hak kazananlara, bu durumlarının devamı süresince doğum ve evlat edinme sonrası yarım çalışma ödeneği ödenmez.

Ayrıca Yönetmelik’in “Altı aya kadar ücretsiz izin hakkı” başlıklı 7. Maddesinde, İş Kanunu’nun 74. Maddesindeki düzenlemeye paralel olacak şekilde, yukarıda yer verdiğimiz yarı zamanlı çalışmadan bağımsız olarak, kadın işçiye analık izninin bitiminden itibaren isteği halinde altı aya kadar ücretsiz izin verileceği ve işbu ücretsiz izin süresinin yıllık ücretli izin hakkının hesabında dikkate alınmayacağı hususları da  düzenlenmiştir.

B- EVLAT EDİNENLERLE İLGİLİ GETİRİLEN YENİ DÜZENLEMELER VE HAKLAR

1-  6663 sayılı Kanunla İş Kanunu’nun 74. Maddesinde yapılan değişiklik neticesinde ve Yönetmelik’in “Analık İzni Hakkı” başlıklı 5. Maddesine göre, üç yaşını doldurmamış çocuğu evlat edinen eşlerden birine veya evlat edinen işçiye, çocuğun aileye fiilen teslim edildiği tarihten itibaren sekiz hafta analık izni kullandırılır.

2-  6663 sayılı Kanunla İş Kanunu’nun 74. Maddesinde yapılan değişiklik neticesinde ve Yönetmelik’in “Çalışma Süresinin Yarısı Kadar Ücretsiz İzin Hakkı” başlıklı 6. Maddesiyle, üç yaşını doldurmamış çocuğu evlat edinen kadın veya erkek işçilere istekleri halinde haftalık çalışma süresinin yarısı kadar ücretsiz izin hakkı tanınmıştır.

3-  Aşağıda yer verdiğimiz şartlara sahip olmak kaydıyla, üç yaşını doldurmamış çocuğu evlat edinen işçiler yarım çalışma süresince yarım çalışma ödeneğine hak kazanabileceklerdir. Bu şartlar şöyledir:

-       İşçinin evlat edinme tarihinden önceki son üç yılda en az 600 gün işsizlik sigortası primi bildirilmiş olması,

-       4857 sayılı İş Kanunu’nun 63. Maddesinde belirtilen haftalık çalışma süresinin yarısı kadar fiilen çalışması,

-       Evlat edinme sonrası analık izninin bittiği tarihten itibaren 30 gün içinde Türkiye İş Kurumu’na evlat edinme sonrası yarım çalışma belgesi ile başvuruda bulunulması gerekir.

4-  Yönetmelik’in “Altı aya kadar ücretsiz izin hakkı” başlıklı 7. Maddesi uyarınca, üç yaşını doldurmamış çocuğu evlat edinme halinde, eşlerden birine veya evlat edinene talepleri halinde altı aya kadar ücretsiz izin verilir.

5-  6663 sayılı Kanunla İş Kanunu’nun 13. Maddesinde yapılan değişiklik ve Yönetmelikteki düzenleme doğrultusunda, üç yaşını doldurmamış bir çocuğu eşiyle birlikte veya münferiden evlat edinenler de çocuğun fiilen teslim edildiği tarihten itibaren kısmi süreli çalışma talebinde bulunarak aşağıda detaylarını açıklayacağımız kısmi süreli çalışma hakkından faydalanabilirler.

C- EBEVEYNLERLE İLE İLGİLİ GETİRİLEN YENİ DÜZENLEMELER VE KISMİ SÜRELİ ÇALIŞMA HAKKI

6663 sayılı Kanunla İş Kanunu’nun 13. Maddesinde yapılan değişiklik ve Yönetmelikle birlikte, ebeveynlerden birinin, yukarıda detaylı olarak yer verdiğimiz analık izninin, altı aya kadar ücretsiz izin hakkının veya çalışma süresinin yarısı kadar ücretsiz izin hakkının bitiminden sonra mecburi ilköğretim çağının başladığı tarihi takip eden ay başına kadar herhangi bir zamanda kısmi süreli çalışma talebinde bulunabileceği kabul edilmiştir.

Kısmi süreli çalışma talebi, bu haktan faydalanmaya başlanmadan en az bir ay önce işçi tarafından yazılı olarak işverene bildirilir.

Kısmi süreli çalışma talebi, 4857 sayılı İş Kanunu’nun 74. Maddesinde ve Yönetmelik’in 7. Maddesinde belirtilen altı aya kadar ücretsiz izin hakkının kullanılması durumunda, işbu ücretsiz izin süresi kesilerek de yapılabilir. Ücretsiz iznin tamamının kullanılması şartı aranmaz.

İşçinin kısmı süreli çalışma talebinde, kısmi süreli çalışmaya başlayacağı tarih ile tüm iş günlerinde çalışılacak olması halinde çalışmanın başlama ve bitiş saatleri, haftanın belirli günlerinde çalışılacak olması halinde ise tercih edilen iş günleri yer almalıdır. Ayrıca işçi eşinin çalıştığına dair belgeyi kısmi süreli çalışma talebine eklemek zorundadır.

Usulüne uygun olarak yapılan kısmi süreli çalışma talebi, bildirim tarihinden itibaren en geç bir ay içinde işveren tarafından karşılanır. İşveren işçiye talebin karşılandığını yazılı olarak bildirir.

İşveren tarafından süresi içinde işçinin talep dilekçesine cevap verilmemesi halinde, talep işçinin dilekçesinde belirtilen tarihte veya bu tarihi takip eden ilk iş gününde geçerlilik kazanır.

İşçinin belirtilen tarihte iş edimini sunmaya başlaması kaydıyla kısmi süreli çalışma talebi GEÇERLİ FESİH NEDENİ SAYILMAZ.

Kısmi süreli çalışmanın belirlenen günlük ve haftalık çalışma süresi içerisinde yapılacağı zaman aralığı, o yerin gelenekleri, işçinin yapmakta olduğu işin niteliği ve işçinin talebi dikkate alınarak işveren tarafından belirlenir.

Kısmi süreli çalışan işçinin ücret ve paraya ilişkin bölünebilir menfaatleri çalıştığı süreyle orantılı olarak ödenir.

KISMİ SÜRELİ ÇALIŞMA TALEBİNİN ŞARTLARI

6663 sayılı Kanunla İş Kanunu’nun 13. Maddesinde yapılan değişiklik ve Yönetmelik’in 10. Maddesi uyarınca, EBEVEYNLERDEN BİRİNİN ÇALIŞMAMASI DURUMUNDA, ÇALIŞAN EŞ KISMİ SÜRELİ ÇALIŞMA TALEBİNDE BULUNAMAZ.

Ancak, ebeveynlerden birinin çalışma şartı,

-       Ebeveynlerden birinin sürekli bakım ve tedavisini gerektiren bir hastalığının olması ve bu hastalığın tam teşekküllü hastane veya üniversite hastanesinden alınacak doktor raporuyla belgelendirilmesi,

-       Velayetin mahkemece eşlerden birine verilmesi halinde çocuğun velayetine sahip ebeveynin talepte bulunması,

-       Üç yaşını doldurmamış bir çocuğun münferiden evlat edinilmesi hallerinde ARANMAZ.

KISMİ SÜRELİ ÇALIŞMA YAPILABİLECEK İŞLER

Kısmi süreli çalışma Yönetmelik’in 12. Maddesi uyarınca;

-       Özel sağlık kuruluşları ile ilgili mevzuat uyarınca mesul müdür, sorumlu hekim, laboratuvar sorumlusu ve sağlık hizmetlerinden sayılan işlerde tam zamanlı çalışılması öngörülenler tarafından yerine getirilen işlerde,

-       Nitelikleri dolayısıyla sürekli çalıştıkları için durmaksızın birbiri ardına postalar halinde işçi çalıştırılarak yürütülen sanayiden sayılan işlerde,

-       Nitelikleri dolayısıyla bir yıldan az süren mevsimlik, kampanya veya taahhüt işlerinde,

-       İş süresinin haftanın çalışma günlerine bölünmesi suretiyle yürütülmesine nitelikleri bakımından uygun olmayan işlerde, işveren tarafından uygun bulması halinde yapılabilir.

Yukarıda saydığımız işler dışındaki diğer işlerde işverenin uygun bulma şartı aranmaksızın kısmi süreli çalışma yapılabilir.

KISMİ SÜRELİ ÇALIŞAN İŞÇİ TAM SÜRELİ ÇALIŞMAYA DÖNEBİLİR

6663 sayılı Kanunla İş Kanunu’nun 13. Maddesinde yapılan değişik ve Yönetmelik’in “Tam süreli çalışmaya geçiş” başlıklı 14. Maddesiyle, kısmi süreli çalışmaya başlayan işçinin aynı çocuk için bir daha bu haktan faydalanmamak üzere tam süreli çalışmaya dönebileceği kabul edilmiştir.

Tam süreli çalışmaya dönmek isteyen işçi, işverene talebini en az bir ay önceden yazılı olarak bildirir.

Kısmi süreli çalışmaya geçen işçinin tam süreli çalışmaya başlaması halinde, yerine alınan işçinin iş sözleşmesinin kendiliğinden sona ereceği şeklindeki yeni düzenleme ise gerek İş Kanunu’nda gerekse de Yönetmelikte kabul edilmiştir.

Kısmi süreli çalışmaya geçen işçinin iş sözleşmesini feshetmesi halinde, yerine alınan işçinin iş sözleşmesi yazılı onayını almak koşuluyla, Yönetmelik madde 14 uyarınca fesih tarihinden itibaren belirsiz ve tam süreli sözleşmeye dönüşür.