TÜRKAKIM GAZ BORU HATTI PROJESİNE İLİŞKİN GELİŞMELER

BÖLGEDEKİ GAZ BORU HATLARINA GENEL BAKIŞ

8 Şubat 2016 tarihinde  Kesikli Hukuk Bürosu web sitemizde yayınlanan TANAP (The Trans-Anatolian Natural Gas Pipeline-Trans-Anadolu Doğal Gaz Boru Hattı Projesi) yazımızda (http://www.kesikli.com/tanap-a-long-awaited-gas-pipeline-project-and-turkey-as-a-prospective-influential-actor/)  detaylı olarak ele aldığımız Güney Gaz Koridoru İnsiyatifi ve diğer boru hattı projeleri arasında  TürkAkım  Gaz Boru Hattı’na (Turkish Stream Pipeline Project) değinmiştik. Söz konusu yazıda aynı zamanda TürkAkım projesinin (“Proje”) Rusya’daki doğal gaz rezervlerini doğrudan Türkiye’nin doğal gaz dağıtım şebekesine bağlayarak Türkiye, Güney ve Güneydoğu Avrupa için güvenilir bir enerji kaynağı yaratması beklendiğini de ifade etmiştik.

Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı verilerine göre, bölgemizdeki diğer boru hattı projelerinin bir kısmı tamamlanmış ve işlemekte, diğer kısmının ise yapım çalışmaları devam etmektedir. Rusya-Türkiye Doğal Gaz Boru Hattı (Batı Hattı), anlaşması 1984 yılında imzalanan, Rus doğal gazını Bulgaristan üzerinden  Ankara’ya  ulaştıran, kullanımda olan bir boru hattıdır. Mavi Akım Gaz Boru Hattı Rusya’dan Karadeniz geçişi ile Samsun ve oradan da Ankara’ya ulaşan bir boru hattı olup, hat 2003 yılında işletmeye alınmıştır. Doğu Anadolu Doğal Gaz Ana İletim Hattı, İran ve Türkiye arasında inşa edilmiş olan, Doğubayazıt’tan başlayıp Ankara’ya uzanan tamamlanmış bir hat olup  2001 yılından beri İran’dan gaz alımı için kullanılmaktadır.

 Bölgedeki bir diğer doğal gaz hattı TANAP (Trans-Anadolu Doğal Gaz Boru Hattı Projesi) olup, Azeri gazının Gürcistan üzerinden ülkemize girişini ve oradan Yunanistan sınırımıza ulaşmasını kapsamaktadır. Projenin 2015 yılında temeli atılmış olup Türkiye’ye ilk gaz akışının 2018 yılında sağlanması beklenmektedir. Türkiye sınırından Avrupa’ya gaz akışını da Trans Atlantik Doğal Gaz Boru Hattı’nın(TAP), TANAP’ın bıraktığı yerden alarak gerçekleştirmesi planlanmıştır.

TÜRKAKIM GAZ BORU HATTI PROJESİ (“PROJE”)

TürkAkım Gaz boru hattı, her biri yıllık 15,75 milyar metreküp olmak üzere iki hattan oluşan yıllık maksimum 31,5 milyar metreküp teknik tasarım kapasitesine sahip, Rusya Federasyonu’nda Anapa’dan başlayan Karadeniz’den Türkiye Cumhuriyeti’nin deniz kıyısındaki alım terminali olan Kıyıköy ve devamında komşu devletlerle olan sınırlarına kadar uzanan ve komşu ülkelere Rus gazının transit geçişini sağlamak üzere inşa edilen deniz bölümü 1, deniz bölümü 2 , kara bölümü 1 ve kara bölümü 2 etaplarından oluşan bir gaz boru hattı projesidir.

TürkAkım Gaz boru hattı, kara ve deniz etaplarını içeren 4 bölümden oluşmaktadır. “Deniz bölümü 1”, Rusya kıyısından başlayıp Karadeniz’den alım terminali çitinin alt akış yönündeki çıkışından sonraki ilk kaynağa kadar uzanan yolu izleyen boru hattının bir bölümüdür. “Deniz bölümü 2” ise aynı güzergahı izleyen, Türkiye Cumhuriyeti topraklarındaki kara bölümü 2 vasıtasıyla komşu ülkelere gaz transiti sağlamayı amaçlayan boru hattının bir diğer bölümüdür. “Kara bölümü 1”, alım terminalinin çitinin alt akış yönündeki çıkışından sonraki ilk kaynaktan başlayarak Türkiye üzerinden Türkiye’nin mevcut gaz iletim sistemi ile bağlantı noktasına kadar gelen ve deniz bölümü 1’den doğal gaz teslimi amacıyla inşa edilen boru hattının bir bölümünü ifade eder.  “Kara bölümü 2” ise  alım terminalinin çitinin alt akış yönündeki çıkışından sonraki ilk kaynaktan başlayarak Türkiye üzerinden komşulara uzanan, komşu ülke sınırına kadar deniz bölümü 2’den doğal gaz transiti sağlamak amacıyla inşa edilen TürkAkım gaz boru hattının bir bölümünü ifade etmektedir.

Boru hatlarının Rusya kıyısındaki Anapa kenti yakınlarında denizaltına inip Kıyıköy’de Türkiye kıyısına çıkması ve Lüleburgaz’daki mevcut Türk doğal gaz ağına bağlanarak bir yer altı boru hattı ile Avrupa sınırına doğru devam etmesi planlanmıştır. Açık deniz boru hattı çalışmalarını dünyanın en büyük inşaat gemisi Pioneering Spirit gerçekleştirecek olup, sektörde ileri teknik imkanların kullanıldığı özel bir projedir.  Anapa ve Kıyıköy arasında Karadeniz boyunca 930 km boyunca denizden ilerleyecek olan boru hattının açık denizdeki en derin noktasının yaklaşık 2200 metre olması beklenmektedir.

TurkStream web sitesi verilerine göre TürkAkım Açık Deniz Doğal Gaz Boru Hattı’nı oluşturacak her iki hattın Rusya Münhasır Ekonomik Bölgesi sınırları içindeki yapımı tamamlanmıştır. Hatlardan ilki, 4 Kasım 2017 tarihinde Türkiye’nin Münhasır Ekonomik Bölgesi’ne girmiştir. İki hattan oluşan projede, toplam 448 kilometre tamamlanmış olup projenin yaklaşık yüzde 25’inin yapımı gerçekleştirilmiştir.  Boru hatlarından ilkinin Türkiye piyasasının ihtiyacını karşılaması, ikincisinin Türkiye-Yunanistan sınırına ilerleyerek Avrupa pazarına güvenilir doğal gaz tedariki sağlaması planlanmıştır. TürkAkım’dan doğal gaz akışının  2019 yılı sonunda başlaması beklenmektedir.

TÜRKAKIM GAZ BORU HATTI PROJESİNE İLİŞKİN ANLAŞMA (“ANLAŞMA”)

Hatırlanacağı üzere, Anlaşma, Türkiye Cumhuriyeti Hükümeti (“Türkiye”) ile Rusya Federasyonu Hükümeti (“Rusya”) arasında, ticari ve ekonomik ilişkilerin geliştirilmesi amacıyla, iki ülke arasında yapılan önceki anlaşmaları ve ortak menfaate dayalı işbirliği prensiplerini dikkate alarak, Rusya’dan Türkiye’ye ve diğer ülkelere doğal gaz arz etmek amacıyla, Rusya’dan başlayan Karadeniz’den ilerleyerek Türkiye topraklarına geçen yeni bir gaz boru hattı inşaatını ve işletimini gerçekleştirmek üzere hazırlanmış ve imzalanmıştı.

Anlaşma’nın Madde 4 hükmüne göre Kara bölümü 1 şirketinin Türk katılımcısı BOTAŞ ve/veya bunun iştirakleri bu şirketin kuruluş sermayesinde yüzde yüz hisse sahibi olacaktır. Kara bölümü  2 şirketi katılımcıları, kuruluş aşamasında bu şirketin kuruluş sermayesinde Türk katılımcı yüzde elli ,Rus katılımcı yüzde elli hisseye sahip olacaklardır. Deniz bölümü şirketinin Rus katılımcısı PJSC Gazprom ve/veya iştirakleri, kuruluş aşamasında bu şirketin kuruluş sermayesinde yüzde yüz hisseye sahip olacaktır.

TEBLİĞ İLE YAPILAN DÜZENLEMELER

Türkiye ve Rusya arasında imzalanan Anlaşma’nın vergisel hükümler içeren 9 uncu maddesinin uygulamasına ait açıklamalar getiren bir tebliğ geçtiğimiz hafta Resmi Gazete’de yayımlanmıştır. 02/02/2018 tarihli 30320 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanan 1 Seri No’lu TürkAkım Gaz Boru Hattı Projesi Genel Tebliği,  “Türkiye Cumhuriyeti Hükümeti ve Rusya Federasyonu Hükümeti Arasında imzalanmış olan TürkAkım Gaz Boru Hattı Projesine İlişkin Anlaşma’yı  (“Anlaşma”) esas almış, buna ilişkin düzenlemelere ve açıklamalara yer vermiştir.  

Anlaşmada yer alan vergisel hükümler kara bölümü 2 şirketi ile deniz bölümü 1 ve deniz bölümü 2’nin tasarımı, inşaatı ve işletimi ile ilgilenecek olan deniz bölümü şirketine yöneliktir. Tebliğ’in ekinde deniz bölümü şirketinin hizmet alımlarına ilişkin istisna belgesi örneği bulunmaktadır.

KATMA DEĞER VERGİSİ UYGULAMASI

Katma Değer Vergisi (KDV) ile ilgili uygulamada Anlaşma’nın 9. Maddesi (b) bendi uyarınca deniz bölümü şirketine yapılan çeşitli danışmanlık hizmetlerinin KDV’den istisna olduğu Tebliğ’de belirtilmektedir.

Anlaşma’nın 9. Maddesi (d) bendinde yer alan hükme göre kara bölümü 1 hariç olmak üzere ithal edilen belirli taşıma araçları ve teknik tesisler, borular, diğer malzeme ve teknik kaynakların ithalinin KDV’den istisna olduğu Tebliğ’de belirtilmiştir. .

Proje’nin uygulanması ile ilgili mal ve hizmet alımları konusunda kara bölümü 1 hariç diğer bölümlerde ödenen KDV’nin iade/telafi/mahsup hakkının üç ay içinde sağlanacağı Tebliğ’de belirtilmiştir.

ÖZEL TÜKETİM VERGİSİ (ÖTV) UYGULAMASI

Anlaşma 9. Madde (o) bendinde deniz bölümü ve kara bölümü 2 şirketinin inşaatla ve yenilenme ile ilgili olmak üzere münhasıran ÖTV mükelleflerinden edindiği mallar ile ilişkili olarak ÖTV istisnası uygulaması getirilmiştir.

 Özel Tüketim Vergisi Kanunu’na ekli (I) sayılı liste uygulaması bakımından ÖTV ithalatta alınan bir vergi olmadığı için Anlaşma’nın 9. Maddesi (d) fıkrası hüküm ifade etmemektedir. Buna göre bahsi geçen listedeki mallardan herhangi birinin Anlaşma çerçevesinde Türkiye’ye ithali durumunda, yürürlükte olan ÖTV tutarı kadar teminat alınacaktır.

Anlaşma 9. Madde(d) bendine göre kara bölümü 1 hariç olmak üzere,projenin uygulanması için gerekli belirli taşıma araçları, teknik tesisler, malzemeler ve kaynakların 14. Madde 2. Paragrafta belirtilen listeye dayalı olarak ithali ÖTV’den istisnadır.

Tebliğ’de ÖTV uygulamalarına ilişkin açıklamalara devam edilerek, 4760 sayılı Kanun’da yer alan (II) sayılı listede kayıt ve tescile tabi mallardan, ilk iktisabında istisna uygulananların sonrasındaki iktisabı ile ilgili durum ele alınmış ve ÖTV’nin hangi oran üzerinden ve hangi tarihte alınacağı detaylandırılmıştır.

GELİR VE KURUMLAR VERGİSİ UYGULAMASI

Tebliğ, Anlaşma’nın 9. Maddesi (c) bendine göre projenin uygulanması ile ilgili olarak deniz bölümü şirketinin  her türlü gelire dayalı vergiden muaf olduğunu belirtmektedir. Bu bölümde faiz ödemeleri, inşaat ve onarım işleri ödemeleri ve şirketlerde temettü dağıtımı yapıldığında karşılaşılacak vergi durumu ve istisnalardan bahsedilmektedir.

DAMGA VERGİSİ UYGULAMASI

Anlaşma’nın 9. Madesi (l) bendine göre deniz bölümü şirketi ve kara bölümü 2 şirketi düzenlediği sözleşmeler sebebiyle gereken damga vergisinden muaf olacaktır.  Ayrıca aynı madde (d) bendinde sayılan mallar için verilmesi beklenen gümrük beyannamelerine , özellikle bu mallara ilişkin verilmek şartıyla damga vergisi istisnası uygulanacaktır.

EMLAK VERGİSİ UYGULAMASI

9. Madde (e) bendi uyarınca kara bölümü 1 hariç tutulmak üzere, deniz bölümü şirketi ve kara bölümü 2 şirketi Türkiye sınırları içinde inşa ettikleri veya edindikleri taşınmazlar bakımından emlak vergisinden muaf tutulacaklardır.

KAYNAK KULLANIMINI DESTEKLEME FONU UYGULAMASI

9. Madde (d) bendinde Taraflar’ın Karadeniz’deki münhasır ekonomik bölgeleri ve kıta sahanlıkları içinde, kara bölümü 1 hariç olmak üzere kullandıkları , ithal veya ihraç edilen taşıma araçları ve belirli teknik malzeme ile ilintili olarak vergi, gümrük vergisi ve harçlar yanısıra benzer ödemelere tabi tutulmayacakları belirtilmektedir. Buna istinaden bahsi geçen araç, gereç vb. malların vadeli ithalatı kaynak kullanımı destekleme fonundan istisna olacaktır.

TAPU SİCİLİNE TESCİL HARCI UYGULAMASI

Tebliğ’de 4586 sayılı Petrolün Boru Hatları ile Transit Geçişine Dair Kanun’un vergi ile ilgili maddesine dayanılarak, deniz bölümü şirketi ve kara bölümü 2 şirketi tarafından alınan veya inşa edilen mülklerin bu şirketler adına tapu siciline tescilinde harç aranmayacağı belirtilmektedir.