21/01/20225 tarihinde 30252 sayılı Resmî Gazete ’de yayımlanan Elektrik Piyasası Yan Hizmetler Yönetmeliğinde Değişiklik Yapılmasına Dair Yönetmeliğin (Değişiklik Yönetmeliği) bazı maddeleri 21/01/2025 tarihinde yürürlüğe girmiştir, bazı maddeleri de 01/01/2027 tarihinde yürürlüğe girecektir. Yeni düzenlemeler ile yan hizmetlerin tedarik süreci zamanlamasında, tedarik süreci teklif yapısında ve primer frekans kontrol yedeği tedarik sürecinde önemli değişiklikler getirildiği ve uygulama için gerekli altyapı hazırlıklarına dair bir geçiş sürecinin öngörüldüğü görülmektedir. Yazımızda Elektrik Piyasası Yan Hizmetler Yönetmeliğinde (Yönetmelik) gerçekleşen bu değişikliklere ve etkilerine değineceğiz.

Primer Frekans Kontrol Rezervi Tedarik Süreci

Yönetmelik m.13/1’in (a) bendinde yapılan değişiklik ile TEİAŞ’ın primer frekans kontrol rezervi tedarik sürecine ilişkin olarak tedarik dönemlerinin saatlik ve/veya blok tekliflerden oluşacağı, sürecin aksamaması için TEİAŞ’ın gerekirse süreyi uzatabileceği hükme bağlanmıştır. Bu hükmün yürürlük tarihi 01/01/2027 olarak belirtilmiştir.

Yönetmelik m.13/1’in (b) bendine yapılan ekleme ile TEİAŞ gerek duyması halinde primer frekans kontrol yedeği miktarını, kaynak türü, tepki hızı ve tedarik dönemi bazında kısımlara ayırarak her bir kısım için farklı tedarik süreci yürütebilecektir. Bu hükmün yürürlük tarihi 01/01/2027 olarak belirlenmiştir.

Yönetmelik m.13/1 ‘in (c) bendine yapılan ekleme ile yan hizmet uzlaştırma hesabında m.8 kapsamındaki tüzel kişiler, primer frekans kontrol hizmeti sağlamak üzere TEİAŞ tarafından ilgili tedarik dönemine yönelik takvime yan hizmet birimi bazında teklif verebileceklerdir.

Yönetmelik m.13’te yapılan değişikliklerle TEİAŞ’ın enerji sisteminin ihtiyaçlarını daha spesifik bir şekilde karşılayabileceği, ihtiyaç duyulan primer frekans kontrol yedeğinin farklı kaynak türleri ve tepki hızlarına göre ayrılabildiği için her ihtiyaca özel tedarik süreci oluşturulabileceği, böylelikle sistem esnekliğinin artmasına ve arz-talep dengesinin daha etkin yönetilmesine katkı sağlayacağı kanaatindeyiz.

Sekonder Frekans Kontrol Rezervi Tedarik Süreci

Yönetmelik m.21/1’in (a) bendinde yapılan değişiklik ile TEİAŞ’ın sekonder frekans kontrol rezervi tedarik sürecine ilişkin olarak tedarik dönemlerinin saatlik ve/veya blok tekliflerden oluşacağı, sürecin aksamaması için TEİAŞ’ın gerekirse süreyi uzatabileceği hükme bağlanmıştır. Bu hükmün yürürlük tarihi 01/01/2027 olarak belirlenmiştir.

 Talep Tarafı Katılımı Hizmetine İlişkin Yerine Getirmeme Bedelleri

Yönetmelik m.31/G’nin 1. fıkrasında yapılan değişiklik ile talep tarafı katılım hizmetinin sağlanmadığının tespit edilmesi halinde toplayıcıya söz konusu uzlaştırma dönemi (değişiklik öncesinde fatura dönemi) için yalnızca kapasite bedeli ödeneceğini ancak aktivasyon bedelinin ödenmeyeceğini görmekteyiz. Aynı maddenin 2.fıkrasında yapılan değişiklik ile talep tarafı katılım hizmetine katılmadığı tespit edilmesi durumunda toplayıcıya söz konusu uzlaştırma dönemi için aktivasyon bedeli ve uzlaştırma dönemi için de kapasite bedeli ödemesi yapılmayacaktır. Aynı maddenin 3. fıkrasındaki değişiklik ile talep tarafı katılım hizmetine katılmadığı belirlenen toplayıcıya bahsi geçen uzlaştırma dönemi için verilen formülle hesaplanan yerine getirmeme bedelleri uygulanacaktır.

Fatura dönemi genellikle aylık bir süreci ifade ederken, değişiklik sonrasında baz alınmaya başlanan uzlaştırma dönemi, daha kısa süreli bir sürecin kapsanması anlamına geldiğinden işlemlerin daha kısa zaman dilimleri içinde takip edilmesi ve katılımcıların sorumluluklarının daha hızlı değerlendirilmesi anlamına gelecektir. Yerine getirmeme bedellerinin uzlaştırma dönemi bazında hesaplanması katılımcılar için cezai yaptırımların daha hızlı uygulanmasını getireceğinden, katılımcıların yükümlülüklerini yerine getirme konusunda daha dikkatli olmaya teşvik edileceği anlaşılmaktadır.

Reaktif Güç Kontrolü Hizmeti Tedarik Esasları

Reaktif güç kontrolü hizmeti tedarik esaslarının düzenlendiği m. 39/1 ve m.39/2’de yapılan değişiklikler ile iletim sistemine 66 kV ve üzeri gerilim seviyesinden bağlı ve kurulu gücü 30 MW ve üstünde olan lisanslı veya lisanssız elektrik üretim tesisi sahibi kişilerle reaktif güç kontrolü hizmet anlaşması imzalanabileceği hükme bağlanmış olup, tesis sahibi kişiler ile TEİAŞ arasında belirtilen şartlar altında reaktif güç kontrolü hizmetine ilişkin yan hizmet anlaşması bulunması zorunluluğu getirilmiştir.

Değişiklik öncesinde yalnızca lisans sahibi tüzel kişiler bu anlaşmanın tarafı olabilirken yeni düzenleme ile hem lisanslı hem de lisanssız elektrik üretim tesisi sahibi kişiler anlaşma yapabilecekleri için reaktif güç kontrolü hizmeti tedariğinde kapsamın genişlediği görülmektedir. Reaktif güç anlaşması yükümlülüğünün sadece 30 MW ve üzerindeki tesislere getirilmesi, büyük üretim kapasitelerine sahip olan lisanssız tesislerin de tıpkı lisanslı üreticiler gibi sisteme katkı sunmasının beklendiğini göstermektedir. Önceki düzenlemede sadece tüzel kişiler anlaşma imzalayabiliyorken yeni düzenlemeye göre bu zorunluluk “kişiler” şeklinde genişletilerek bireysel üreticilerin de sisteme katılmasının amaçlandığını görmekteyiz. Ayrıca, lisanssız üretim tesislerinin genellikle güneş ve rüzgâr gibi yenilenebilir enerji kaynaklarına dayandığı düşünüldüğünde bu kaynakların reaktif güç kontrol sistemine dahil edilmesinin yenilenebilir enerji entegrasyonuna katkı sağlayacak bir adım olduğu kanaatindeyiz.

Reaktif Güç Kontrol Hizmeti Tedarik Süreci

Reaktif güç kontrol hizmeti tedarik sürecinin düzenlendiği m.40/1’in (b) bendinde yapılan değişiklik ile sistem ihtiyaçları doğrultusunda seçilen üretim tesislerinin sahibi kişiler ile TEİAŞ arasında reaktif güç kontrolü hizmetine ilişkin yan hizmet anlaşması imzalanacağı hükme bağlanmıştır.

Reaktif Güç Kontrolü Hizmetine İlişkin Yan Hizmet Anlaşmaları

Reaktif güç kontrolü hizmetine ilişkin yan hizmet anlaşmalarını düzenleyen m.41/1’de yapılan değişikliklere göre üretim tesisleri, reaktif güç kontrolü sağlamak için TEİAŞ ile EPDK onaylı standart bir yan hizmet anlaşması imzalamak zorundadır. Üretim faaliyetinde bulunan her tüzel kişi ile dengeleme birimi olmayan can suyu üniteleri hariç olmak üzere, adlarına kayıtlı olanları kapsayacak şekilde reaktif güç kontrolüne ilişkin tek bir yan hizmet anlaşması imzalanmaktadır.

Yönetmelik m.41/2’de yapılan değişiklik ile geçici kabul öncesinde TEİAŞ ile üretim yapacak lisans sahibi tüzel kişi veya iletim sisteminden bağlı 30MW ve üzeri kurulu güçteki lisanssız elektrik üretim tesisi sahibi arasında reaktif güç kontrolü için yan hizmet anlaşması imzalanacak ya da daha önceki anlaşmalar bu kapsama dahil edilecektir.

Üretim faaliyeti gösteren tüzel kişiler ile TEİAŞ arasında reaktif güç kontrolü hizmetine ilişkin olarak imzalanacak yan hizmet anlaşmaları için gereken belgeleri düzenleyen m.41/3’ün (ç) bendinde değişiklik yapılmış ve lisanslı veya lisanssız üretim tesisleri için anlaşmayı imzalamaya yetkili kişiye ait sicil tasdiknamesi veya vekâletname ile lisanslı üretim tesisleri için üretim lisansı gereken belgelere eklenmiştir.

Reaktif güç kontrolünün izlenmesi

Reaktif güç kontrolünün izlenmesini düzenleyen m.46’da değişikliğe gidilmiştir.  m.46/3’te yapılan değişikliğe göre TEİAŞ reaktif güç kontrolü ve senkron kompanzasyon hizmetlerinin sağlanıp sağlanmadığını tespit etmek için SCADA sistemi ve/veya güç kalitesi çözümleme cihazlarından aldığı verileri, ihtiyaç duyması halinde ise üretim tesislerindeki kayıt cihazlarından alınan verileri ve YHPYS üzerinden yapılan bildirimleri dikkate alacaktır. Ancak eğer bu verilere erişilemezse, reaktif güç kontrol hizmetinin sağlanmadığı kabul edilecektir.  

Yönetmelik m.46/4’te yapılan değişiklikle, Elektrik Şebekesi Yönetmeliği uyarınca reaktif güç kontrolü ve senkron kompanzasyon hizmetlerini sağlamak ve bu hizmetlere ilişkin verileri iletmekle yükümlü olan üretim tesislerinin bu hizmetleri sağlayamaması veya nükleer ve diğer güç santrallerinin geçici kabul tarihinden itibaren 120 gün içinde reaktif güç kontrol raporlarını TEİAŞ’a sunamamaları durumunda, yerine getirilmeyen yükümlülükler sebebiyle tesis sahiplerine yan hizmet anlaşmasında yer alan cezai şartların  uygulanacağı hükme bağlanmıştır.

Yönetmelik m.46/5’te yapılan değişiklikle, reaktif güç kontrolü veya senkron kompanzasyon hizmeti sağlayan üretim tesislerine, haberleşme ve kontrol sinyallerinin doğruluğunu tespit etmek için Point-to-Point testlerini de başarıyla tamamlama zorunluluğu getirilmiştir.

TEİAŞ ile imzalanan yan hizmet anlaşmasında belirtilen esaslar doğrultusunda saatlik bazda gerçekleşen, reaktif güç kontrol hizmetine katılan yan hizmet birimlerinin izlenmesi süreciyle ilgili olarak Yönetmelik’te yapılan değişiklikler sonrasında izleme süreçlerinin belirli esaslara bağlanmasının uygulamada birlik ve standardizasyon sağlayacağı; izleme kriterlerinin anlaşmalarda açıkça belirtilmesinin tarafların sorumluluklarını netleştirip hesap verebilirliği arttıracağı; saatlik izleme sayesinde reaktif güç kontrol hizmetinin etkinliğinin daha yakından takip edilebileceği ve olası aksaklıkların hızlıca tespit edilerek giderilebileceği kanaatindeyiz.

Ödeme bildirimleri

Ödeme bildirimlerinin düzenlendiği m.60’ta pek çok değişiklik yapılmıştır. m.60/1’de yapılan değişiklik ile EPİAŞ tarafından hazırlanan ödeme bildirimleri yan hizmet sağlayan tüzel kişilere, tedarik edildiği ayı izleyen ayın yedinci gününden sonraki ilk iş gününün sonuna (değişiklik öncesinde “ayın yedinci günü mesai bitimine”) kadar duyurulacaktır.

Yönetmelik m.60/6’da yapılan değişiklik ile 2,3,4 ve 5. fıkralarda yer alan bilgiler her ayın dördüncü gününden sonraki ilk iş gününün sonuna kadar (değişiklik öncesi “en geç dördüncü günü mesai bitimine kadar”) TEİAŞ tarafından belirlenen formatta EPİAŞ’a bildirilecektir.

Yönetmelik m.60/7’de yapılan değişiklik ile TEİAŞ, yan hizmet sağlayıcıların yerine getirmediği yükümlülüklere ilişkin bedelleri her ayın dördüncü gününden sonraki ilk iş gününün sonuna kadar (değişiklik öncesi” ilgili ayın yedinci günü mesai bitimine kadar”) YHPYS üzerinden bildirecek ve bu bedeller her yan hizmet için ayrı ayrı belirtilecektir.

Ödeme bildirimlerine ilişkin itiraz süreçleriyle ilgili ayrıntılı bir düzenleme getiren m.60/8’de yapılan değişiklikler ile ödeme bildirimlerine ilişkin itirazlar ayın onuncu gününe kadar yapılıp ayın on üçüncü günü mesai bitimine kadar sonuçlandırılacak ve daha geç yapılan itirazlar farklı bir süreçte ele alınacaktır. TEİAŞ reaktif güç kontrolü dışındaki bedellerle ilgili sonuçları EPİAŞ’a bildirecek ve nihai ödemelerin buna göre düzenlenecektir.

Yönetmeliğe m.60/9 fıkrası eklenerek reaktif güç kontrolü hizmeti yerine getirmeme bildirimlerine ilişkin itirazların, ilgili ayı takip eden ayın onuncu gününe kadar TEİAŞ’a yapılacağını, itirazların ayın on üçüncü günü mesai bitimine kadar sonuçlandırılacağını ve onuncu günden sonra yapılan itirazların düzeltme işlemlerini düzenleyen m.63 kapsamında değerlendirileceğini hükme bağlamıştır.

Geçici madde 10 ve 11

Yönetmeliğe lisanssız elektrik üretim tesislerinin reaktif güç desteğine ilişkin performans testlerini sunma yükümlülüğünü düzenleyen bir geçici madde (geçici m.10) eklenmiştir. Buna göre m.39 kapsamındaki kabulü yapılmış üretim tesisleri, bu maddenin yürürlüğe girmesinden itibaren 180 gün içinde yan hizmet test sertifikasını TEİAŞ’a sunmakla yükümlü kılınmıştır.

Yönetmeliğe primer ve sekonder frekans kontrolü hizmetinin saatlik ve blok teklifler ile tedarik edilmesi ve primer frekans kontrol hizmetinin yan hizmet birimi bazında tedarik edilmesini düzenleyen bir geçici madde (geçici m.11) eklenmiştir. Yönetmelikle primer frekans kontrol rezervi tedarik sürecini tanımlayan m.13 ve sekonder frekans kontrol rezervi tedarik sürecini tanımlayan m.21 kapsamındaki gerekli altyapı hazırlıklarının TEİAŞ tarafından 31/12/2026 tarihine kadar tamamlanması hükme bağlanmıştır.

@Zeynep EMİROĞLU