A. Giriş

İşçiler herhangi bir sendikaya üye olma, üyelikten ayrılma veya sendikal faaliyetlerde bulunma özgürlüğüne sahiptir. Söz konusu özgürlük hem Anayasa’da hem de 6356 sayılı Sendikalar ve Toplu İş Sözleşmesi Kanunu’nda (“6356 sayılı Kanun”) güvence altına alınmıştır. Nitekim, Anayasa’nın 51. maddesi uyarınca “Çalışanlar ve işverenler, üyelerinin çalışma ilişkilerinde, ekonomik ve sosyal hak ve menfaatlerini korumak ve geliştirmek için önceden izin almaksızın sendikalar ve üst kuruluşlar kurma, bunlara serbestçe üye olma ve üyelikten serbestçe çekilme haklarına sahiptir. Hiç kimse bir sendikaya üye olmaya ya da üyelikten ayrılmaya zorlanamaz.”. Benzer şekilde 6356 sayılı Kanun’un 25. maddesinin birinci fıkrasında sendika özgürlüğü şu şekilde ifade edilmiştir: “İşçilerin işe alınmaları; belli bir sendikaya girmeleri veya girmemeleri, belli bir sendikadaki üyeliği sürdürmeleri veya üyelikten çekilmeleri veya herhangi bir sendikaya üye olmaları veya olmamaları şartına bağlı tutulamaz.” Sendika özgürlüğünün ihlali durumunda ise sendikal tazminat talebi gündeme gelebilecektir.

B. Sendikal Tazminat Talebi ve Şartları

Sendikal tazminat talebi, iş akdinin işveren tarafından sendikal nedenle feshedilmesi halinde işverene işçi tarafından yöneltilmektedir. Bu bağlamda, işçilerin sendikaya üye olma, üyelikten ayrılma, sendika faaliyetlerine katılma gibi haklarını ihlal edici nitelikteki sebeplerle iş akdinin sona erdirilmesi halinde sendikal nedenle fesihten söz edilebilecek ve işçi sendikal tazminat talebinde bulunabilecektir.

Yargıtay, sendikal tazminatın gündeme gelebilmesi ve işçi tarafından talep edilebilmesi için iş akdinin sendikal nedenle feshedilmesi şartını aramaktadır. Nitekim, Yargıtay 7. Hukuk Dairesi’nin 21/04/2016 tarihli, 2016/13288 Esas ve 2016/8949 Karar sayılı ilamında bu durum şu şekilde ifade edilmiştir:

“…işe alınmadan önce sendikalı olduğunun bilindiği ve bu şekilde işe alındığı; daha sonra sendikalılık durumunda bir değişiklik olmadığı tespit edilmekle iş sözleşmesinin sendikal nedenle feshedilmediği anlaşıldığından sendikal tazminat talebinin reddine…”

İşverenin sendikal faaliyetlerde bulunan işçiye sendikal nedenlere dayalı bir şekilde ayrımcılık yapması halinde iş akdinin işveren tarafından feshedilmesi durumunda 4857 sayılı İş Kanunu uyarınca işçi işe iade davası ve/veya sendikal tazminat davası açabilecektir. Sendikal tazminat talebi 6356 sayılı Kanun’da sayılan hallerden herhangi birinin varlığı durumunda gündeme gelebilecektir.

6356 sayılı Kanun’un 25. maddesinde sendikal tazminat talebinde bulunulabilecek haller şu şekilde sayılmaktadır:

• İşçilerin işe alınmalarının işveren tarafından belli bir sendikaya girmeleri veya girmemeleri, belli bir sendikadaki üyeliği sürdürmeleri veya üyelikten çekilmeleri veya herhangi bir sendikaya üye olmaları veya olmamaları şartlarına bağlı tutulması.
• İşverenin, bir sendikaya üye olan işçilerle sendika üyesi olmayan işçiler veya ayrı sendikalara üye olan işçiler arasında, çalışma şartları veya çalıştırmaya son verilmesi bakımından herhangi bir ayrım yapması.
• İşçilerin sendikaya üye olmaları veya olmamaları, iş saatleri dışında veya işverenin izni ile iş saatleri içinde işçi kuruluşlarının faaliyetlerine katılmaları veya sendikal faaliyette bulunmalarından dolayı işten çıkarılmaları veya farklı işleme tabi tutulmaları.

Sendikal nedenle feshin sonucu olarak işçi hem işe iade hem de sendikal tazminat talebinde bulunabileceği gibi sadece sendikal tazminat isteminde de bulunabilecektir. Bu durum Yargıtay 9. Hukuk Dairesi’nin 04/10/2018 tarihli, 2018/5445 Esas ve 2018/17529 Karar sayılı ilamında şu şekilde ifade edilmiştir:

“…Sendikal tazminat 6356 Sayılı Sendikalar ve Toplu İş Sözleşmesi Kanunu'nun “Sendika özgürlüğünün güvencesi” başlıklı 25. maddesinin beşinci fıkrasında “Sendikal bir sebeple iş sözleşmesinin feshi hâlinde işçi, 4857 Sayılı Kanun'un 20 ve 21. madde hükümlerine göre dava açma hakkına sahiptir. İş sözleşmesinin sendikal sebeple feshedildiğinin tespit edilmesi hâlinde, 4857 Sayılı Kanun'un 21. maddesine göre işçinin başvurusu, işverenin işe başlatması veya başlatmaması şartına bağlı olmaksızın sendikal tazminata karar verilir. Ancak işçinin işe başlatılmaması hâlinde, ayrıca 4857 Sayılı Kanun'un 21. maddesinin birinci fıkrasında belirtilen tazminata hükmedilmez. İşçinin 4857 Sayılı Kanun'un yukarıdaki hükümlerine göre dava açmaması ayrıca sendikal tazminat talebini engellemez.” hükmüne yer verilmiştir.

*Sendikal bir sebeple iş sözleşmesinin feshi hâlinde işçi, feshin geçersizliğinin tespiti ile işe iadesine dair dava açma hakkına sahiptir. İş sözleşmesinin sendikal sebeple feshedildiğinin tespit edilmesi hâlinde, 4857 Sayılı Kanun'un 21. maddesine göre işçinin başvurusu, işverenin işe başlatması veya başlatmaması şartına bağlı olmaksızın sendikal tazminata karar verilir…”*

C. Sendikal Tazminat Talebinde İspat Yükü

Sendikal nedenle fesih davalarında ispat yükü işverene aittir. Ancak, işverenin iş akdini farklı bir nedene dayanarak feshettiğini ileri sürülmesi durumunda feshin işverenin ileri sürdüğü sebebe dayanmadığını, sendikal sebeplere dayandığını iddia eden işçinin iddiasını ispatlaması gerekecektir. Bu durumda, ispat yükünün yer değiştireceğinden söz etmek mümkündür.

Sendikal nedenle iş akdinin feshedildiğinin ispat yükünün işçide olduğu hallerde söz konusu hususun ispatı bakımından dikkate alınacak ölçütler Yargıtay kararları ile belirlenmiş olup Yargıtay 9. Hukuk Dairesi, 27/10/2022 tarihli, 2022/12879 Esas ve 2022/13584 Karar sayılı ilamında ölçütleri şu şekilde sıralamıştır:

“…Dairemizce, sendikal tazminat davalarında ispat yükünün işçide olduğu hallerde, işyerinde çalışan ve sendikaya üye olan işçilerin sayısı, hangi tarihlerde üye oldukları, üyelikten çekilen işçilerin olup olmadığı, işyerinde çalışmakta olan işçilerin bulunup bulunmadığı, aynı dönemde yetki prosedürünün işletilip işletilmediği, işyerinde önceki dönemlerde toplu ... sözleşmelerinin bağıtlanıp bağıtlanmadığı, yeni işçi alınıp alınmadığı ve alınmışsa yeni işçilerin sendikalı olup olmadığı gibi hususlarla, işverence ekonomik veya teknolojik nedenlere dayalı bir fesih yoluna gidilmesi durumunda teknik yönden bu durumun araştırılması gibi ölçütler belirlenmiştir…”

D. Sendikal Tazminata Ek Olarak Talep Edilebilecek Kalemler

Sendikal tazminat, işçi tarafından kendisine sendikal sebeplerle ayrımcılık yapıldığı iddia edilen hallerde talep edilebilen bir tazminat türüdür. Ayrıca işçi sendikal tazminatın yanında kıdem, ihbar tazminatı ve diğer işçilik alacaklarının tazminini de işverenden talep edebilecektir.

Ancak, işçinin sendikal tazminat talebine ek olarak kötüniyet tazminatını da talep etmesi mümkün değildir. Zira, sendikal tazminat kötüniyet tazminatının özel bir türü olarak kabul edilmektedir. Söz konusu durum Yargıtay 9. Hukuk Dairesinin 12/04/2011 tarihli, 2011/17360 Esas ve 2011/10837 Karar sayılı ilamında şu şekilde ifade edilmiştir:

“…Somut olayda davacı sendikal nedenle işten çıkartıldığından mahkemece sendikal tazminata hükmedilmiştir. Bunun yanında kötüniyet tazminatının da hüküm altına alındığı görülmektedir. Hakkın kötüye kullanılmasını oluşturan fesih nedenleri arasında en önemlisi, işçinin sendikaya üye olması veya sendikal faaliyette bulunmasının etken olmasıdır. Sendikal tazminat, kötüniyet tazminatının özel bir halini oluşturduğundan davacı lehine hem sendikal hem de kötüniyet tazminatının hüküm altına alınması mümkün değildir. Sendika üyeliği veya sendikal faaliyet nedeniyle iş sözleşmesinin feshedildiğinin iddia ve ispat edilmesi halinde münhasıran Sendikal Kanunu'nun 31.maddesinde öngörülen sendikal tazminat uygulanmalıdır…”

Ayrıca, iş akdinin sendikal nedenle feshinin ardından işe iade ve sendikal tazminat davası açan işçi bakımından mahkemenin sendikal tazminata hükmetmesi halinde işçinin işe başlatılmaması durumunda işe başlatmama tazminatına hükmedilmeyeceği, Yargıtay 9. Hukuk Dairesi’nin 04/10/2018 tarihli, 2018/5445 Esas ve 2018/17529 Karar sayılı ilamında şu şekilde belirtilmiştir:

“…işverenin işe başlatması veya başlatmaması şartına bağlı olmaksızın sendikal tazminata karar verilir. İşçinin işe başlatılmaması hâlinde, ayrıca 4857 Sayılı Kanun'un 21. maddesinin birinci fıkrasında belirtilen tazminata hükmedilmez…”

E. Sonuç

İş akdinin işveren tarafından sendikal nedenlere dayanılarak feshedildiğini ileri süren işçi tarafından sendikal tazminat talebinde bulunulması gündeme gelebilir. Kural olarak, iş akdinin sendikal nedenle feshedilmediğinin ispat yükü işverende olmasına karşın işverenin iş akdini farklı nedenlerle feshetmiş olduğu hallerde iş akdinin sendikal nedene dayanılarak feshedildiğinin ispatı işçiye düşmektedir. Mahkemenin, işçinin iş akdine sendikal nedenlerle son verildiğine hükmetmesi halinde işveren açısından kıdem ve ihbar tazminatı yükümlülüğü doğabilecekken, işçinin kötüniyet tazminatı talep etmesi mümkün olmayacaktır. Sendikal tazminat talebinde bulunan işçi açısından Mahkeme kararı ile sendikal tazminata hükmedilmesi ve işe iadesine karar verilmesi ancak işçinin işe başlatılmaması halinde ise sendikal tazminat yanında ayrıca işe başlatmama tazminatına hükmedilmeyecektir.

@Nevra AYDIN, @Çağla BARUT, @Ece BAYAR