Serbest Bölgeler Uygulama Yönetmeliğinde Değişiklik Yapılmasına Dair Yönetmelik (“Değişiklik Yönetmeliği”) 25.04.2020 tarihli 31109 sayılı Resmî Gazete’de yayımlanmış olup 10.03.1993 tarihli ve 21520 sayılı Resmî Gazete’de yayımlanan ‘Serbest Bölgeler Uygulama Yönetmelik’te (“Serbest Bölgeler Yönetmeliği”) Türkiye’de bulunan 18 aktif serbest bölgeyi (“Serbest Bölge”) ilgilendiren önemli birtakım değişiklik ve yenilikler getirmektedir.

Ticaret Bakanlığı tarafından Değişiklik Yönetmeliği ile Serbest Bölgelere ilişkin olarak getirilen aşağıdaki değişiklik ve yenilikler incelendiğinde;

• İşletme veya Kuruluş ve İşletme Sözleşmelerinde süre uzatımı yapılmasına ilişkin usul ve esasların düzenlendiği,
• İşletme veya Kuruluş ve İşletme İzninin yeniden verilmesine ilişkin usul ve esasların düzenlendiği,
• Tanımlar maddesinin genişletilerek Serbest Bölgeler Yönetmeliği’nde eksik bulunan tanımların eklendiği,
• İşletici veya Bölge Kurucu ve İşleticilerine Hazineye ait arazi, bina veya tesislere ilişkin yeni hükümler getirildiği,
• İşletici veya Bölge Kurucu ve İşleticilerinin mali, idari ve hizmet yükümlülüklerine eklemeler yapıldığı,

görülmektedir.

 1.      İşletme veya Kuruluş ve İşletme Sözleşmelerinde Süre Uzatımı

Türkiye’de bulunan 18 aktif Serbest Bölgede; Serbest Bölgenin bölge kurucu işleticinin veya bölge işleticisinin, Cumhurbaşkanı Kararı ile ilan edilmesini müteakip, Bakanlık ile bölge kurucu ve işleticisi (“BKİ”) veya işleticisi arasında bir sözleşme akdediliyor. Bu sözleşme ile tarafların karşılıklı karşı hak ve yükümlülükleri ve gelir paylaşım modeli de belirleniyor. Değişik Yönetmeliği öncesinde Serbest Bölgeler Yönetmeliği’nde bu sözleşmelerde süre uzatımı veya yenilenme gerektiren durumlarda izlenecek usul ve esaslara ilişkin yasal bir boşluk bulunmakta olup bu boşluk uygulamada birtakım sıkıntılar doğurmaktaydı.

Değişiklik Yönetmeliği ile Serbest Bölgeler Yönetmeliği’ne eklenen “İşletme veya Kuruluş ve İşletme Sözleşmelerinde Süre Uzatımı” başlıklı 27/A maddesi ile süre uzatımına ilişkin usul ve esaslar belirlenerek serbest bölge mevzuatında bölge kurucu ve işleticileri ve işleticileri tarafından beklenen ve uygulamada ihtiyaç duyulan bir hüküm düzenlenmiş oldu.

1.1. Süre Uzatım Başvurusu

İlgili hükme göre; işletici veya B.K.İ. şirketler; işletme veya kuruluş ve işletme sözleşmesinin sona ermesinden en çok beş, en az iki yıl önce işletme süresinin uzatılması için başvurabileceği gibi bu sürelere tabi olmaksızın Ticaret Bakanlığı tarafından re’sen de başvuruya davet edilebilecektir. Serbest Bölge arazisinin genişletilmesi halinde, ortaya çıkacak ilave yatırım ihtiyaçlarının karşılanmasında öngörülebilirliğin sağlanmasına yönelik olarak, süre uzatım çalışmaları ise bu sürelere bağlı olmaksızın daha önce başlatılabilecektir.

Süre uzatımı başvurusu aşağıdaki hususların kabul ve taahhüt edildiğine ilişkin yazılı müracaat ile yapılacaktır:

• Mevcut sözleşmelerde belirtilen taahhütlerin sözleşmelerin süresi sona ermeden önce yerine getirileceğin,
• Ticaret Bakanlığı’nın geleceğe yönelik yatırım taleplerinin kabul edileceği,
• Mevcut sözleşmelerin uygulanmasından dolayı Bakanlık ile herhangi bir uyuşmazlık hususu bulunmadığı,
• Uzatma döneminde, bölgenin işleticisi veya BKİ olarak devam edilmesinin ve mevcut sözleşmelerdeki hükümlerin yeniden düzenlenmesi.

1.2. Değerlendirme Komisyonu Raporu ve Ticaret Bakanının Onayı

İşletici veya BKİ şirketin süre uzatımı başvurusu, Ticaret Bakan Onayı ile kurulacak yedi asil ve beş yedek üyeden oluşan Değerlendirme Komisyonu tarafından incelenecektir.  Değerlendirme Komisyonu, süre uzatım başvurusuna başlamadan önce başvuru sahibinden aşağıdaki rapor, bilgi ve belgelerin hazırlanarak ibraz edilmesini ister:

a)      Başvuru sahiplerinin finansal tabloları ile diğer finansal bilgilerinin finansal raporlama çerçevesine ve mevzuata uygun olduğuna ilişkin yetkilendirilmiş bir bağımsız denetim kuruluşu tarafından hazırlanan bağımsız denetim raporu,

b)      Mevcut sözleşme itibarıyla özel hesap yükümlülüklerinin yerine getirildiğini gösteren, Kamu Gözetimi, Muhasebe ve Denetim Standartları Kurumunca bağımsız denetim yapmakla yetkilendirilmiş bir bağımsız denetim kuruluşu tarafından hazırlanmış son beş yıla ilişkin mali denetim raporu ile söz konusu raporda eksik ödeme yapıldığının tespit edilmesi halinde, faizi ile birlikte ödendiğine ilişkin ödeme belgesi,

c)      Kamu Gözetimi, Muhasebe ve Denetim Standartları Kurumunca bağımsız denetim yapmakla yetkilendirilmiş bir bağımsız denetim kuruluşu tarafından, Bakanlığın bölgede yapılmasını istediği veya bölgede ihtiyaç duyulan alt ve üstyapı yatırımları ile demirbaş ve benzeri harcama taahhütlerinin uygulamaya esas teşkil edecek şekilde açık ve kesin olarak belirtildiği yatırım programı ve yatırım maliyet raporu ile uluslararası sektörel iç kârlılık oranları göz önünde bulundurularak maliyet artı kâr yöntemi ile belirlenen gelir paylaşımı teklifi ve önerilen sözleşme taslağı ile risk analizlerini içeren mali fizibilite raporu,

d)      Değerlendirme Komisyonunun gerekli gördüğü ilave bilgi ve belgeler.

İlgili hükme göre; bölgenin işletilmesine ilişkin gelir paylaşımı oranları Serbest Bölgeler Yönetmeliği’nin 41’inci maddesinde yer alan oranlardan düşük olamaz. Arazisi Hazineye ait Serbest Bölgelerle sınırlı olmak üzere 3218 sayılı Serbest Bölgeler Kanunu’nun 7(1)(b) hükmü kapsamında yurtdışından bölgeye getirilecek mallardan elde edilen gelirlerden B.K.İ.’ye gelir payı aktarılmasına ilişkin usul ve esaslar sözleşme ile düzenlenecek olup aktarılacak gelir payı, bu kapsamdaki gelirlerin yüzde otuzunu aşamayacaktır.

Değerlendirme Komisyonu tarafından; süre uzatımı talebi ve projesine ilişkin genel değerlendirme, gelir paylaşımı model ve oranları, mutabık kalınan sözleşme taslağı, taahhüt edilen demirbaş ve benzeri harcama programı ile bölge kurucu ve işleticilerince taahhüt edilen alt ve üstyapı yatırımlarını içeren Komisyon kararı mahiyetindeki Değerlendirme Raporu hazırlanıp Ticaret Bakanı’nın onayına sunulur.

Değerlendirme Raporunun Bakan tarafından uygun bulunması halinde, başvuru sahibi işletici veya B.K.İ.’nin yetki süresi ile Serbest Bölgenin işleticisi veya kurucu ve işleticisi olarak yetkilendirilme şekline ilişkin hükümleri içeren Cumhurbaşkanı Kararı istihsal edilmesi ve Bakanlık ile işletici veya B.K.İ. arasında sözleşme akdedilmesi suretiyle işletici veya B.K.İ.’nin sözleşme süresi uzatılır.

1.3. Süre Uzatım Dönemleri ve Faaliyet Ruhsatları

Ticaret Bakanlığı süre uzatım işlemlerinden ilkini sözleşme süresini 49 yılı tamamlayacak şekilde, sonrasında yapacağı süre uzatım işlemlerini ise 20 yılı aşmayacak dönemler halinde yapar.

İşletici veya B.K.İ.’nin sözleşme süresinin uzatılması ile birlikte işletici veya B.K.İ. faaliyet ruhsatlarının süresi de uzatılır. Ancak bu ruhsatların süresi, işletme veya kuruluş ve işletme sözleşmesinin süre uzatımlarına bağlı olarak verilecek ilave sürelerle birlikte azami 49 yıldır. Bu sürenin sonunda işletici veya B.K.İ. faaliyet ruhsatlarına bağlı üstyapılar, hazineye intikal eder ve kalan sözleşme süresine uygun olarak işletici veya B.K.İ. faaliyet ruhsatları aynı numara ile yeniden düzenlenir.

1.4. Süre Uzatım Talebinde Bulunmayan veya Süre Uzatım Başvurusu Uygun Görülmeyen İşletici veya BKİ’lerin Durumu

Değişiklik Yönetmeliği süre uzatım talebinde bulunmayan veya süre uzatım başvurusu uygun görülmeyen işletici veya BKİ’lerin durumunu ikiye ayırmaktadır.

 1.4.1.        Arazisi hazineye ait Serbest Bölgelerde, işletme veya kuruluş ve işletme sözleşmesi süre uzatımı talebinde bulunmayan veya süre uzatımı başvurusu uygun görülmeyenlere ait işletici veya BKİ faaliyet ruhsatları ile üstyapı kiralama ve işletici veya B.K.İ. faaliyetinin bir gereği olarak bölgede yürütülen hizmet faaliyetlerine ilişkin diğer faaliyet ruhsatları, işletme veya kuruluş ve işletme sözleşmesinin süresinin sonunda iptal edilir ve bu ruhsatlara bağlı alt ve üstyapılar hazineye intikal edecektir.

1.4.2.       Arazisi özel mülkiyete ait Serbest Bölgelerde, işletme veya kuruluş ve işletme sözleşmesi süre uzatımı talebinde bulunmayan veya süre uzatımı başvurusu uygun görülmeyenlere ait işletici veya B.K.İ. faaliyet ruhsatları ile üstyapı kiralama ve işletici veya B.K.İ. faaliyetinin bir gereği olarak bölgede yürütülen hizmet faaliyetlerine ilişkin diğer faaliyet ruhsatları işletme veya kuruluş ve işletme sözleşmesinin süresinin sonunda iptal edilecektir.

İlgili madde hükmü, süre uzatımı talebinde bulunmayan veya süre uzatımı başvurusu uygun görülmeyen işletici veya B.K.İ.’lerin, işletme veya kuruluş ve işletme sözleşmeleri kapsamındaki tüm alt ve üstyapı yatırımlarını bir bütün olarak, çalışır, iyi ve elverişli şekilde ve kullanılmaya hazır durumda Ticaret Bakanlığı’na terk edeceğini düzenlenmektedir.

1.5. Değişiklik Yönetmeliği Öncesi Süre Uzatımlarının Durumu

Değişiklik Yönetmeliği ile eklenen 27/A hükmü uyarınca; Değişiklik Yönetmeliği’nin yürürlüğe girmesinden önce Ticaret Bakanlığı tarafından yapılan; işletme veya kuruluş ve işletme sözleşmesi ile işletici veya B.K.İ. faaliyet ruhsatları süre uzatımları ve üstyapı kiralama ile işletici veya BKİ faaliyetinin bir gereği olarak bölgede yürütülen hizmet faaliyetlerine ilişkin faaliyet ruhsatlarının süre uzatımları, uzatma döneminin sonuna kadar geçerli sayılmakta olup bu sürelerin bitmesi ile birlikte yapılacak süre uzatım işlemleri de 27/A hükümlerine tabii olacaktır.

İşletici veya BKİ.’lerin üstyapı kiralama ya da işletici veya BKİ faaliyetinin bir gereği olarak bölgede yürüteceği hizmet faaliyetlerini yatırımcı niteliği ile ayrı ruhsatlar altında yapmasına Bakanlık tarafından daha önceden izin verilmiş olması halinde; bu ruhsatların süreleri, işletme veya kuruluş ve işletme sözleşmesinin süresini aşmamak üzere BKİ için 40 yıl, işleticiler için 30 yıl olarak düzenlenmiştir.

Bu sürelerin tamamlanması ile birlikte; arazisi hazineye ait bölgelerde bu sürelerin sonunda söz konusu ruhsatlara bağlı üstyapılar Hazineye intikal edecek olup işletici veya BKİ’lerin inşa ettiği ya da devraldığı üstyapılarda gerçekleştireceği kiralama faaliyetleri ile işletici veya BKİ faaliyetinin bir gereği olarak bölgede yürüteceği hizmet faaliyetleri, işletici veya BKİ faaliyet ruhsatı altında yahut işletici veya BKİ faaliyet ruhsatı altında muhasebeleştirmek kaydıyla verilecek ek ruhsatlar altında yürütülecektir.

2.      İşletme veya Kuruluş ve İşletme İzninin Yeniden Verilmesi

Değişiklik Yönetmeliği ile Serbest Bölgeler Yönetmeliğine eklenen 27/B hükmü ile; 27/A maddesinde yer alan şartların sağlanamaması veya sair nedenlerle işletme veya kuruluş ve işletme sözleşmesi sona erecek Serbest Bölgelerde işletme veya kuruluş ve işletme izninin 49 yılı geçmemek üzere yeniden verilmesi düzenlenmektedir.

2.1. Değer Tespit Komisyonu ve Değer Tespit Raporu

İlgili madde hükmüne göre işletme veya kuruluş ve işletme izninin 49 yılı geçmemek üzere yeniden verilmesine ilişkin yapılacak değer tespit çalışmaları, Ticaret Bakanı’nın onayı ile kurulacak, beş asil ve dört yedek üyeden oluşan Değer Tespit Komisyonu tarafından yürütülecektir.

Değer Tespit Komisyonu, değer tespit çalışmalarını, 4046 sayılı Özelleştirme Uygulamaları Hakkında Kanunda belirtilen esasları dikkate alarak indirgenmiş nakit akımları, defter değeri, net aktif değeri, amortize edilmiş yenileme değeri, tasfiye değeri, fiyat/kazanç oranı, piyasa kapitalizasyon değeri, piyasa değeri/defter değeri, ekspertiz değeri, fiyat/nakit akım oranı metotlarından en az ikisini uygulamak suretiyle yürütecek olup ayrıca fizibilite çalışması ile bölgede ihtiyaç duyulan alt ve üstyapı yatırımları ile demirbaş ve benzeri harcama tutarını da belirleyerek tespit sonuçlarını içeren Değer Tespit Raporunu hazırlayacaktır.

2.2. İhale Düzenlenmesi ve İhale Komisyonu

 2.2.1.       İhalenin Düzenlenmesi

Değer Tespit Raporu, ihalenin 4046 sayılı Özelleştirme Uygulamaları Kanunu’nda öngörülen işletme hakkının verilmesi yöntemi ile yapılacağı kaydıyla ilan edilecektir. Bu ihalelerde değer tespit sonuçları, önceden öngörülemeyen sebeplerin varlığı halinde, ihale usulünün değiştirilmesine neden olunmaması kaydıyla, son teklif verme tarihinden önce revize edilebilmektedir.

İhale; Ticaret Bakanı Onayı ile yurt içinde yayımlanan ve Basın İlan Kurumu tarafından bildirilen listede yer alan tirajı yüksek en az üç gazetede, gerektiğinde yurt dışında yayın yapan basın ve yayın organlarında, Serbest Bölgenin bulunduğu ildeki yerel basın ve yayın organlarında, Bakanlık internet sitesinde ve bir defaya mahsus olmak üzere Resmî Gazete’de yayımlanmak suretiyle duyurulacaktır. Ticaret Bakanlığı teklif verme süresini belirli bir tarihe kadar veya bilahare belirlenecek bir tarihe kadar uzatma yetkisine sahip olup bu husus teklif verme süresi sona ermeden ihale duyurusu ile aynı şekilde duyurulabilecektir.

İhale ilanı aşağıdaki hususları kapsayacaktır:

a)      İşletme izni verilecek bölgeye ilişkin genel bilgileri,

b)      İhale usulünü,

c)      Geçici teminat miktarını,

d)      İhaleye katılmak için ihale şartnamesi ve belirlenecek diğer belgelerin alınmasının zorunlu olduğunu,

e)      Teklif ve istenilen belgelerin verileceği açık adresi ve teklif verme süresini,

f)       İhalenin Kanun ve bu Yönetmelik hükümleri uyarınca yürütüldüğünü,

g)      Bakanlığın ihaleyi yapıp yapmamakta serbest olduğunu,

h)      Gerektiğinde teklif verme süresinin uzatılabileceği hususunu,

i)       Bakanlıkça gerekli görülen diğer hususları.

İhale şartnamesi aşağıdaki hususları kapsayacaktır:

a)      İhalenin konusu ve usulünü,

b)      Tekliflerin verileceği açık adres ve süreyi,

c)      Tekliflerin hangi para birimi üzerinden yapılacağını, döviz üzerinden alınan tekliflerin Türk Lirasına çevrilmesinde hangi kurun esas alınacağını,

d)       İhaleye katılabilmek için verilmesi gereken belgelerin neler olduğunu,

e)      İhalenin neticesinin sırasıyla İhale Komisyonu tarafından Bakanlık Makamına, Bakanlık tarafından da Cumhurbaşkanlığına sunulacağını; Cumhurbaşkanlığı tarafından yetkilendirme yapılmadığı takdirde ihalenin iptal edileceğini,

f)        İhaleye katılmak için Bakanlıkça belirlenecek geçici teminatın miktarı ile niteliklerini,

g)      İhale üzerinde kalan tarafından sözleşme imzalanmaması veya Bakanlıkça belirlenecek miktarda kesin teminat verilmemesi veya diğer yükümlülüklerin yerine getirilmemesi halinde geçici teminatın irat kaydedileceğini,

h)      İhaleye katılamayacak olanları,

i)       Bakanlıkça hazırlatılacak fizibiliteye göre belirlenecek asgari alt ve üstyapı yatırım tutarı ile demirbaş ve benzeri harcama tutarını,

j)       Gerekli görülen diğer hususları.

İhale usulünün belirlenmesi ve bu usulle ihaleye çıkılması için Serbest Bölgeler, Yurtdışı Yatırım ve Hizmetler Genel Müdürlüğü tarafından Ticaret Bakanlığından İhale Onayı alınacak olup bu ihale onayının ekinde yer alacak belgeler arasında ilgili Değer Tespit Komisyonu Raporu, ilan metni, ihale şartnamesi ve varsa ekleri ile değer tespit sonuçları bulunmaktadır.

2.2.2.       İhale Komisyonu

İhale Komisyonu; ilgili bakan yardımcısı, Serbest Bölgeler, Yurtdışı Yatırım ve Hizmetler Genel Müdürü, bu Genel Müdürlükte görevli iki genel müdür yardımcısı, iki daire başkanı ve Bakanlığın Hukuk Hizmetleri Genel Müdürlüğünde görevli bir daire başkanı olmak üzere yedi üyeden oluşmakta olup Ticaret Bakanlığı’nın onayı ile göreve başlayacaktır.

2.2.2.1.  İhale Komisyonu tarafından ihalenin iptaline karar verilmesi:

İhale Komisyonunca ihalenin iptaline karar verilmesi halinde, Komisyon tarafından verilen gerekçeli iptal kararı ile ilgili Bakan Onayı alınır. İhalenin iptali, teklif sahiplerine yazı ile bildirilir ve ayrıca kamuoyuna duyurulur.

2.2.2.2.  İhale Komisyonu’nun nihai kararının Ticaret Bakanlığı ve Cumhurbaşkanlığı’na sunulması:

İhale Komisyonunun ihale sonucunu içeren nihai kararı ve gerekçesine ilişkin Ticaret Bakanı’nın Onayı alındıktan sonra, ihaleyi kazanan şirketin yetkilendirilmesine ilişkin teklif hazırlanarak Cumhurbaşkanlığına sunulur.

Yetkilendirmeye ilişkin Cumhurbaşkanı Kararının Resmî Gazete’de yayımlanmasını müteakip Bakanlık tarafından süre belirtilmek suretiyle işletme veya kuruluş ve işletme sözleşmesi imzalanması hususunda yetkilendirilen şirkete yazılı bildirimde bulunulur.

2.2.2.3.  İhale üzerinde kalan tarafa bildirim ve Bölgenin devri

Bakanlık tarafından verilen süre içerisinde ihale üzerinde kalan tarafından istenilen teminatın verilmemesi, diğer yükümlülüklerin yerine getirilmemesi veya işletme veya kuruluş ve işletme sözleşmesinin imzalanmaması halinde, alınan teminatlar Bakanlık lehine irat kaydedilir ve İhale Komisyonu kararında yer alması halinde sırası ile diğer teklif sahipleri yetkilendirilmek üzere Cumhurbaşkanlığına sunulur.

İhale neticesinde Cumhurbaşkanınca Serbest Bölgeyi işletmekle yetkilendirilen işletici veya BKİ ile işletme veya kuruluş ve işletme sözleşmesi imzalanana kadar, bölge mevcut işletici veya BKİ tarafından Bakanlıkla akdetmiş olduğu işletme veya kuruluş ve işletme sözleşmesi kapsamında işletilmeye devam olunur.

Bölge, ihale sonucunda yetkilendirilen şirket ile işletme yetkisi sona eren şirket arasında Ticaret Bakanlığı refakatinde imzalanacak devir protokolü ile yetkilendirilen şirket tarafından devralınır.

3.      Serbest Bölgelerde Arazi, Üstyapı veya Tesislere ilişkin Değişiklikler

Serbest Bölgeler Yönetmeliği’nin Serbest Bölgelerde üstyapı tesislerine ilişkin usul ve esasları belirleyen 8. Maddesine göre; bölge için tahsis edilen hazineye veya mülkiyeti bir kamu kuruluşuna ait arazi Serbest Bölgeler, Yurtdışı Yatırım ve Hizmetler Genel Müdürlüğü tarafından üzerine üst yapı yapılmak üzere İşletici veya BKİ’ne bir sözleşme ile tamamen veya kısmen kiralanabileceği gibi, faaliyet ruhsatı verilmesi uygun bulunan gerçek veya tüzel kişilere de bir sözleşme ile kiralanabilmekteydi.

Değişiklik Yönetmeliği ile Serbest Bölgeler Yönetmeliği’nin 8. Maddesine eklenen fıkra uyarınca; işletici veya BKİ, sahibi bulunduğu faaliyet ruhsatları kapsamında kullanmak üzere, Hazineye ait arazi, bina veya tesisleri Serbest Bölge Müdürlüklerinden de kiralayabilecektir. Buna ilişkin olarak; hazineye ait arazi, bina veya tesislerin işletici veya BKİ tarafından kiralanması ve uygulanacak tarifeye ilişkin hususlar işletme veya kuruluş ve işletme sözleşmelerinde ayrıca düzenlenecektir.

Ayrıca Değişiklik Yönetmeliği ile Serbest Bölgeler Yönetmeliği’nin üst yapı tesislerine ilişkin 8. Maddesine eklenen bir diğer fıkra ile Serbest Bölgelerde inşa edilecek üstyapıların tabi olacağı yapı ve inşa esasları ile bölge arazisinin kullanımına ilişkin mekânsal yönetim planları her bölge için arazi Serbest Bölgeler, Yurtdışı Yatırım ve Hizmetler Genel Müdürlüğü tarafından belirleneceği düzenlenmektedir.

4.      İşletici veya Bölge Kurucu ve İşleticilerinin mali, idari ve hizmet yükümlülüklerine eklemeler

İşletici ve Bölge Kurucu ve İşleticilerin mali, idari ve hizmet yükümlülüklerini düzenleyen Serbest Bölgeler Yönetmeliği’nin 25. maddesine aydınlatma, temizlik, çevre düzenlemesi, atık su arıtma ve benzeri ortak giderlerin hizmet tarifesiyle belirlenen esaslara uygun olarak kullanıcılardan tahsil edilmesi yükümlülüğü eklenmiştir.

@Kesikli Hukuk Büros