1.     GİRİŞ

Günümüzde birçok girişimci, yeni kurduğu işletmesini veya planladığı yatırımın doğuşu aşamasında projesi için gerekli olan sermayeyi sermaye piyasası araçları, melek yatırımcılar, girişim sermayesi şirketleri, banka kredileri gibi nispeten daha teferruatlı ve belirli bir finansal alt-yapı gerektiren finansal araçlar yerine internet üzerinden ulaştıkları kişilerden para toplayarak fon yaratmaya çalışmaktadır. En basit ifadeyle kitle fonlaması, bir girişim veya proje için gerekli olan sermayenin internet aracılığı ile bir platform üzerinden kitlelerden para toplanılarak elde edildiği alternatif bir finansman yöntemi olarak tanımlanabilir.

2.     KİTLE FONLAMASININ GELİŞİMİ

Piyasada, özellikle 2008 küresel krizinden sonra yeni doğan ya da genç işletmelerin ve oluşum aşamasındaki proje sahiplerinin finansman temini konusunda yaşadıkları sorunlara kitle fonlaması alternatif ve modern bir finansal kaynak yöntemi olarak ortaya çıkmıştır. Yeni kurulan ve küçük işletmelerin sermaye ve teminat bulmakta yaşadığı zorluklar, toplumdaki yardımlaşma bilinci ve isteği ile internet üzerinden kitlelere erişimin daha kolay olması gibi motivasyonlarla kitle fonlaması pek çok ülkede uygulanan bir yöntem haline gelmiştir.

Kitle fonlaması, başta ABD ve İngiltere olmak üzere,  gelişmiş ülkelerde yaygın bir şekilde kullanılmaya başlanmış, ve son zamanlarda gelişmekte olan ülkelerde de platformlar kurularak kitle fonlaması önündeki ekonomik, yasal, idari engeller mümkün olduğunca kaldırılmaya ve düzenlenmeye çalışılmış ve böylece yaygın bir uygulama haline gelmiştir.

Türkiye’de de kitle fonlaması gelişmiş ülkelere göre daha az ve sınırlı bir uygulama alanı bulurken, Sermaye Piyasası Kanunu’nda Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun Tasarısı (“Tasarı”) ile yasal bir alt yapı kazanacak olup, kitle fonlaması daha yaygın ve güvenilir olarak uygulanabilecektir.

3.    KİTLE FONLAMASI TÜRLERİ

3.1  Bağış ve Ödül Temelli Kitle Fonlaması

3.1.1      Bağış Temelli Kitle Fonlaması:  Hayır yapmak, destekte bulunmak gibi sosyal amaçlarla herhangi bir finansal getiri beklentisi olmayan kişilerin projeye fon vermesi şeklinde gerçekleşir.

3.1.2      Ödül Temelli Kitle Fonlaması:  Projesi için destek isteyen birey ya da şirket projenin başarıya ulaşması durumunda, bu destek karşılığında fon verenlere önceden belirlenen ve finansal değeri olmayan bir ödül vermektedir.

3.2  Kredi ve Hisse Temelli Kitle Fonlaması

3.2.1      Kredi Temelli Kitle Fonlaması: Girişimciler ihtiyaçları olan finansmanı yatırımcılardan borç niteliğinde toplarlar ve belirli bir vade sonunda faiziyle birlikte geri öderler.

3.2.2      Hisse Temelli Kitle Fonlaması: Girişimciler ihtiyacı olan finansmanı yatırımcılardan sağlamalarının karşılığında yatırımcılara hisse senedi veya kar payı ödemesi yaparlar. İnternet platformları, projeyi sunmadan önce finansman ihtiyacı olan işletmeye ilişkin detaylı bir inceleme raporu isterler ve projeyi sunarsalar bu raporu da yayınlarlar.

4.    KİTLESEL FONLAMANIN İŞLEYİŞİ

Kitle fonlaması genellikle internet platformlarının girişimci ve fon sağlayıcı arasında aracı olduğu bir yapı olup, bu sürecin işleyişini internet platformları, girişimci ve fon sağlayıcı arasındaki ilişkiler oluşturmaktadır.

i)               Gerçek ya da tüzel kişi girişimciler girişim, iş fikri veya projelerini seçecekleri bir kitle fonlaması platformuna sunarak başvuru yaparlar. Başvuruda yatırımcıların fon sağlamadan önce edinmek isteyeceği stratejik bilgileri paylaşmalıdırlar.

ii)         İnternet platformları ilgili başvuruları alır. Bazı platformlarda kendi kriterlerine uygun bir ön seçim sistemi varken diğerlerinde otomatik olarak tüm başvurular yayınlanabilir. Ön seçim sistemi olan platformlar başvuruyu inceleyerek başvurunun platformda yayınlanabilir olup olmadığına karar verir.

iii)       Girişim, iş fikri veya proje sahibi ihtiyacı olan finansmanı ve bunun toplanması gereken süreyi belirler ve internet platformunda girişim, iş fikri veya proje yayınlanır ve kampanya başlatılır. Girişimci fon sağlayıcılara genellikle internet platformu sosyal ağlar üzerinden ulaşır.

iv)      İnternet platformları yalnızca aracılık faaliyetini üstlenmekte olup iş fikri ya da projenin hayata geçirilmesinde bir sorumluluk üstlenmemektedir.

v)        Yatırımcılar internet platformu üzerinden istedikleri miktarda fonu direkt olarak projeye aktarırlar. Platformdan platforma göre değişerek ödemeler değişik ödeme yolları ile yapılabilir. (Kredi kartı, sanal kart, Paypal, havale veya EFT vb.)

vi)       Kampanya devam ederken projenin ilerleyişiyle ilgili yenilikleri güncelleyerek fon sağlayıcıları bilgilendirir.

vii)   Belirlenen sürede istenilen hedeflenen fona ulaşılırsa internet platformu komisyon bedelini keserek fonu girişimciye öder. Bazı platformlar belirlenen süre sonunda hedeflenen fon miktarına ulaşılmazsa toplanan fonları hiçbir kesinti yapmaksızın fon sağlayıcılara iade ederken bazıları da hedeflenen fona ulaşılmamışsa da komisyon keserek toplanan miktarı proje sahibine aktarmaktadır.

5.    TÜRK HUKUKUNDA KİTLE FONLAMASI

5.1    Güncel Mevzuat

Türkiye’de kitle fonlamasına ilişkin yürülükte bir mevzuat bulunmamaktadır. Üstelik güncel mevzuatta bulunan pek çok düzenleme kitle fonlamasının uygulanmasını engelleyecek niteliktedir. Bu düzenlemelere örnek olarak aşağıdakiler gösterilebilir:

i)          TTK m. 552: “Sermaye Piyasası Kanunu hükümleri saklı kalmak kaydıyla, bir şirket kurmak veya şirketin sermayesini arttırmak amacıyla yahut vaadiyle halka her türlü yoldan çağrıda bulunarak para toplamak yasaktır.”

ii)          TTK m. 574: “ Limited şirketler en az 1 en fazla 50 ortakla kurulabilecektir.” TTK’nın ilgili maddeleri kitle fonlaması halka yapılan fon talebi çağrısı ile yüzlerce ve hata binlerce ortaklı yapıya sahip olabileceğinden bu uygulamaya engel nitelikte görünmektedir.

iii)       Ayrıca diğer bankacılık, sermaye piyasaları ve ticaret hukuku düzenlemeleri nedeniyle yasal olarak kredi ve hisse temelli kitle fonlaması yasa olarak mümkün değildir.

Mevzuatta düzenleme yapılmamış olması ve yukarıda belirtilen engeller nedeni ile Türkiye’de kitle fonlaması yalnızca ödül ya da bağış bazlı olarak faaliyet gösterebilmektedir. Kitle fonlamasının daha aktif bir şekilde kullanılabilmesi, girişimciliğin teşvik edilebilmesi, olası kötü niyetli oluşumların engellenmesi ve tereddütlerin giderilmesi için yasal alt yapı oluşturulması zorunlu hale gelmiştir.

5.2    Mevzuattaki Gelişmeler –   “Tasarı”  ile Kitle Fonlamasının SPK’da düzenlenmesi ve Getirilen Esneklikler: Tasarı, 26.12.2016 tarihinde Türkiye Büyük Millet Meclisi Başkanlığı’na sunuldu.

5.2.1.Gerekçe:

Kitle fonlamasının son yıllarda yaygın bir hal kazandığına ancak yasal alt yapı eksikliği ve sadece bağış şeklinde fon sağlanması sebepleri ile yeterli gelişmenin sağlanamadığına değinilmiştir. Düzenleme ile girişimci ve kitle arasında internet platformları ile erişim sağlanarak düzenli bir yatırım ortamının oluşturulması amaçlanmıştır. Bu sistem çekirdek aşamadaki proje sahipleri ve girişim şirketlerine yeni bir finansal araç teşkil edecek olup yatırım ortamından uzak duran yatırımcı kitlesi yatırıma yönelecek ve bu şekilde sermaye tabana yayılmasını sağlayacaktır. Bu gelişmeler ile ülke ekonomisine katkılar sağlanacak ve girişimci sayısı artacaktır.

Kitle fonlaması ile finansman sağlayan girişimlerin sermaye piyasası araçları ile sağlanan finansmana göre daha az bir finansman elde edebildiğine değinilerek hızlı gelişme sağlayabilmeleri önlerindeki bürokratik engellerin aşılması ve maliyetlerin azaltılması gerekliliği öngörülmüştür. Bu sebeplerle kitle fonlaması sistemine kanunda yer alan bazı hükümlerin uygulanmayacağı düzenlenmiştir.

5.2.2 “Tasarı” ile Sermaye Piyasası Kanunu’na getirilen düzenleme:

Kitle fonlaması: SPK’nın tanımlar maddesinde (md. 3/1-z) “Bir projenin veya girişim şirketinin ihtiyaç duyduğu fonu sağlamak amacıyla Sermaye Piyasası Kurulu tarafından belirlenecek esaslar dahilinde kitle fonlama platformları aracılığıyla halktan para toplanması” olarak düzenlenmiş ve tanımlanmıştır.

Kitle fonlaması platformları: SPK’ya eklenecek olan md. 35/A’da “Kitle fonlamasına aracılık eden ve elektronik ortamda hizmet veren kuruluşlar” olarak tanımlanmıştır.

• Bu platformların Tasarı kanunlaştıktan sonra bu platformların faaliyet gösterebilmeleri için Sermaye Piyasası Kurulu’ndan izin almaları zorunlu olacaktır.
• Kurul, bu platformların kuruluşlarına, ortaklarına, pay devirlerine, çalışanlarına, her bir fon sağlayıcısı tarafından yatırılabilecek paranın azami limitine ve faaliyetleri sırasında uymalar gereken diğer ilke ve esaslara ilişkin hususları belirleyecektir.

“Tasarı” ile getirilen esneklikler: Kitle fonlamasının maliyet ve bürokrasi engellerine takılmaksızın aktif ve hızlı bir şekilde faaliyet gösterebilmesi için birtakım esneklikler düzenlenmiştir.

• Tasarı’nın 1. Maddesi ile kitle fonlaması ile para toplayanlar SPK’da yer alan halka açık ortaklık ve ihraççı tanımı dışında bırakılmaktadır. Böylece, girişimcilerin bu işlem sonucunda karşılaşabilecekleri maliyetler azaltılmış ve SPK’da halka açık ortaklıklar ve ihraççılar için öngörülen yükümlülüklerden ari tutulmaktadırlar.
• Tasarı’nın 2. Maddesi SPK’da yer alan izahname ya da ihraç belgesi hazırlama yükümlülüğüne ilişkin hükümlerin kitle fonlaması ile para toplayanlara uygulanmayacağını düzenlemektedir.
• Tasarı’nın 3. Maddesi uyarınca kitle fonlaması ile halktan para toplayan anonim şirketlerin ortak sayısı beş yüzü aşsa dahi halka arz olmuş sayılmayacaktır.
• Tasarı’nın 4. Maddesine göre kitle fonlama platformları, kitle fonlaması ve buna bağlı olarak yapılan diğer işlemler SPK md. 37 ve 38’de düzenlenen yatırım hizmetleri ve faaliyetleri ve yan hizmetler arasında yer almamaktadır. Bu faaliyeti yürütecek şirketlerin nitelik olarak küçük ölçekli olması ve fonun kolayca elde edilmesi amacı göz önünde bulundurularak sınırlı koşullara tabi tutulmaması ile esnek bir yaklaşım benimsenmiştir. Ayrıca kitle fonlamasının borsa ve diğer teşkilatlanmış piyasalar haricinde ve bunlara ilişkin hükümlere tabi olmayarak yürütüleceği düzenlenmiştir.
• Kitle fonlaması Türk hukukunun genel hükümlerine tabi tutulmuştur.

6.    SONUÇ

Dünyada ve Türkiye’de hızla yayılmakta ve gelişmekte olan kitle fonlaması erken aşama proje sahipleri ve girişim şirketleri için yeni ve geleneksel finansman araçlarına kıyasla daha esnek bir finansman aracı teşkil etmektedir. Türkiye’de güncel mevzuata göre sadece ödül ve bağış temelli kitle fonlaması uygulanabilir olup gelişim gösterememektedir. Yasal alt yapı ihtiyacı fark edilerek düzenlenen “Tasarı”nın kanunlaşması ile kitle fonlaması aktif olarak uygulanabilecek olup ekonominin gelişimi ve girişimciliğin artması için önemli bir rol oynayacaktır.