İş hukukunda mevcut mevzuat hükümleri uyarınca toplu iş uyuşmazlıkları dışında arabulucuya başvurma zorunluluğu bulunmazken; İş Mahkemelerinin kuruluş, görev, yetki ve yargılama usulünü yeniden düzenleyen 7036 sayılı İş Mahkemeleri Kanunu’nun (“Kanun”) yasalaşması üzerine iş hukuku uyuşmazlıklarında arabulucuya başvurulması hususunda yeni düzenlemeler getirilmiştir. Kanunun 3.maddesiyle, madde metninde sayılan iş davaları bakımından arabuluculuğa başvurma zorunluluğu hüküm altına alınmıştır. Her ne kadar kanun metninde “zorunlu arabuluculuk” kavramı geçmese de ilgili kanun maddesinde sayılan davalar bakımından arabuluculuk dava şartı olarak düzenlenmiştir. Dava şartı noksanlığı ise HMK m.115 hükmü uyarınca davanın usulden reddedilmesi sonucunu doğurur.

Kanunun 3.maddesinde hangi davalar bakımından arabulucuya başvurulmasının dava şartı olduğu hüküm altına alınmıştır. Buna göre kanuna, bireysel veya toplu iş sözleşmelerine dayanan işçi veya işveren alacağı ve tazminatı ile işe iade talebiyle açılacak davalarda arabulucuya başvurulmuş olması dava şartıdır. Davacı, arabuluculuk faaliyeti sonunda anlaşmaya varılamadığına ilişkin son tutanağın aslını veya arabulucu tarafından onaylanmış bir örneğini dava dilekçesine eklemek zorundadır. Davacının bu zorunluluğa aykırı hareket ederek arabuluculuğa ilişkin belgeyi dava dilekçesine eklememesi halinde hakim  belgenin bir haftalık kesin süre içinde mahkemeye sunulmasına ve sunulmaması halinde davanın usulden reddedileceğine ilişkin ihtarı içeren davetiye gönderir. İhtar gereklerinin yerine getirilmemesi halinde dava dilekçesi karşı tarafa tebliğe çıkarılmaksızın dava usulden reddedilir. Arabulucuya başvurulmadan dava açıldığının anlaşılması halinde hakim başka herhangi bir işlem yapmaksızın dava şartı noksanlığı sebebiyle davanın her aşamasında davanın usulden reddine karar verebilir. Dava şartı noksanlığı sebebiyle davanın usulden reddi halinde, kesinleşen kararın tebliğinden itibaren iki hafta içinde taraflar arabulucuya başvurabilmektedir.

İş Kanunu m.20 uyarınca iş sözleşmesi feshedilen işçi, fesih bildiriminde sebep gösterilmediği veya gösterilen sebebin geçerli olmadığı iddiasıyla bildirim tarihinden itibaren bir ay içinde iş mahkemesine işe iade talebiyle dava açabilmektedir. Kanundaki ilgili hüküm uyarınca işçi artık bu bir aylık süre içinde öncelikle arabulucuya başvuracak, arabulucu huzurunda anlaşmaya varılamaması halinde ise son tutanağın düzenlenme tarihinden itibaren iki hafta içinde iş mahkemelerinde dava açacaktır.

Kanunun 3. maddesinde iş kazası ve meslek hastalığından kaynaklanan maddi ve manevi tazminat davaları ile bunlarla ilgili rücu davalarında arabuluculuk şartı aranmayacağı hüküm altına alınmıştır.

Arabuluculuk başvurusu karşı tarafın yerleşim yerinin veya işin görüldüğü yerin bulunduğu yer arabuluculuk bürosuna yapılır, karşı tarafın birden fazla olması halinde ise bunlardan birinin yerleşim yerinin bulunduğu yer arabuluculuk bürosuna başvurulur. Arabuluculuk bürosu bulunmaması halinde başvuru Sulh Hukuk Mahkemesi yazı işleri müdürlüğüne yapılır. Görev yapacak arabulucu, arabuluculuk siciline kayıtlı arabulucular arasından ve gönderilen liste içinden taraflarca seçilir. Tarafların arabulucu üzerinde anlaşamamaları halinde görevlendirme arabuluculuk bürosu tarafından yapılır. Arabulucu tarafları görevlendirildiği konusunda bilgilendirir ve ilk toplantıya davet eder. Taraflar arabuluculuk görüşmelerine bizzat katılabilecekleri gibi kanuni temsilcileri veya avukatları aracılığıyla da katılabilir ve tüm bunlara ek olarak işverenin yazılı belgeyle yetkilendirdiği çalışanı görüşmelere işvereni temsilen katılabilmektedir. Asıl işveren-alt işveren ilişkisinin varlığı halinde ise işe iade talebiyle arabulucuya başvurulduğunda, tarafların anlaşabilmeleri için işverenlerin arabuluculuk görüşmelerine birlikte katılmaları ve iradelerinin birbirine uygun olması aranır.

Arabulucu, yapılan başvuruyu görevlendirdiği tarihten itibaren üç hafta içinde sonuçlandırır, bu süre zorunlu hallerde arabulucu tarafından en fazla bir hafta süreyle uzatılabilir. Arabuluculuk bürosuna başvurulmasından itibaren son tutanağın hazırlanması tarihine kadar geçen sürede zamanaşımı süreleri durur, hak düşürücü süreler ise işlemez.

Arabulucu huzurunda anlaşılamaması halinde son tutanağın düzenlendiği tarihten itibaren iki hafta içinde iş mahkemelerinde dava açılabilmektedir.

Tarafların arabuluculuk faaliyeti sonunda anlaşmaları arabuluculuk halinde arabuluculuk ücreti, Arabuluculuk Ücret Tarifesinin eki Arabuluculuk Ücret Tarifesinin İkinci Kısmına göre aksi kararlaştırılmadıkça taraflarca eşit şekilde karşılanır. Bu durumda ücret, Tarifenin Birinci Kısmında belirlenen iki saatlik ücret tutarından az olamaz. İşe iade talebiyle yapılan arabuluculuk görüşmelerinde tarafların anlaşması halinde, arabulucuya ödenecek ücretin belirlenmesinde işçiye işe başlatılmaması halinde ödenecek tazminat miktarı ile çalıştırılmadığı süre için ödenecek ücret ve diğer haklarının toplamı, Tarifenin İkinci Kısmı uyarınca üzerinde anlaşılan miktar olarak kabul edilir.

Taraflara arabuluculuk faaliyetinin sonunda ulaşılamaması, taraflar katılmadığı için görüşme yapılamaması veya iki saatten az süren görüşmeler sonunda tarafların anlaşamamaları halinde, iki saatlik ücret tutarı Tarifenin Birinci Kısmına göre Hazineden ödenir. İki saatten fazla süren görüşmeler sonunda tarafların anlaşamamaları halinde ise iki saati aşan kısma ilişkin ücret aksi kararlaştırılmadıkça taraflarca eşit şekilde Tarifenin Birinci Kısmına göre karşılanır. Arabuluculuk ücretinin karşılanması için adli yardım başvurusu yapılabilir, bunun için arabuluculuk bürosunun bulunduğu yerdeki sulh hukuk hakiminin kararı gerekmektedir. Bu konuda HMK m.334-340 arasında yer alan adli yardım hükümleri kıyasen uygulanır.

Kanun’da hüküm bulunmayan hallerde, niteliği uygun düştüğü takdirde 6325 sayılı Hukuk Uyuşmazlıklarında Arabuluculuk Kanunu hükümleri uygulama imkanı bulur. Arabuluculuğa başvuru usulü, arabulucunun görevlendirilmesi ve arabuluculuk görüşmelerine ilişkin diğer hususlar Adalet Bakanlığı tarafından çıkarılacak yönetmelikle belirlenir.

Yürürlüğe Giriş Tarihi: 7036 sayılı İş Mahkemeleri Kanunu 25.10.2017 tarihinde Resmi Gazete’de yayımlanmıştır. Kanunun 3, 11 ve 12. maddeleri 01.01.2018 tarihinde yürürlüğe girecek olup kalan maddeler Kanunun Resmi Gazete’de yayımlanma tarihinde yürürlüğe girmiştir.